ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ (Sahit and Sabhyachar News in Punjabi)

ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮ ਚੰਦ ਇਕੱਲਾ ਲੇਖਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਉਹ ਲੇਖਕਾਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ਲਾ, ਇਕ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਸੋਚ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਜਾਰੀ ਨੇ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਪੈੜਾਂ ’ਤੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕ ਅੱਜ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰ ਹਨ।

ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਰੁਪਾਣਾ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਭਾਵੇਂ ਇਕਹਿਰੀ ਪਰਤ ਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਦੀ ਛੜੱਪੇ ਮਾਰਕੇ ਨਹੀਂ ਲੰਘ ਸਕਦੇ। ਇਹ ਅਤਿ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਹੀ ਪਾਠਕ ਅੱਗੇ ਉਗਲਕੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੀਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਅਣਕਿਹਾ ਹੁੰਦਾ...

ਚਰਚਾ ਅਧੀਨ ਪੁਸਤਕ ਗ਼ਜ਼ਲ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਸਦੇ 52 ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦੀਆਂ 208 ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੇ ਮਨੋਰਥ ਨਾਲ ਹਰ ਸ਼ਾਇਰ ਦੀਆਂ ਚਾਰ-ਚਾਰ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਪੁਸਤਕ ਵ...

ਪੁਸਤਕ ‘ਚਸਕਾ ਕਿੱਟੀ ਦਾ’ ਸਿਰਲੇਖ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰੇ ਇਹ ਕੋਈ ਹਲਕੀ ਫੁਲਕੀ ਲਿਖਤ ਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਪਰਤ ਦਰ ਪਰਤ ਪੜ੍ਹਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਪੁਸਤਕ ਖ਼ੁਦ ਬ ਖ਼ੁਦ ਆਪਣੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਬਾਖੂਬੀ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਚਾਹ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਕੰਡੇਦਾਰ ਚਾਹ ਨਾਲ ਮਿੱਠੀਆਂ-ਮਿੱਠੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲੈਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਨਰਿੰਦਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਾੜੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਗੱਲ ਛੇੜੀ। ਫਿਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿਸਟਮ ਦੀਆਂ ਰੌਚਕ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਉੱਥੇ ਵਸਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਬਾਰੇ ...

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਾਲ-ਖੰਡ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਤੇ ਰਾਏ ਭੋਏ ਤਲਵੰਡੀ ’ਚ ਗੁਜ਼ਰੇ ਸਮੇਂ, ਪੜ੍ਹਾਈ-ਲਿਖਾਈ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਦੂਜਾ ਕਾਲ-ਖੰਡ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਵਿਖੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਠਹਿਰ ਤੇ ਮੋਦੀਖ਼ਾਨੇ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਬਾਰੇ, ਤੀਜਾ ਕਾਲ-ਖੰਡ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਤੇ ...

ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਚਰਚਿਤ ਹਸਤਾਖਰ ਜਸਵੀਰ ਰਾਣਾ ਦਾ ਨਵਾਂ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰੁਿਹ ‘ਉਰਫ ਰੋਸ਼ੀ ਜੱਲਾਦ’ ਪੰਜ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ‘ਇਹ ਜੋ ਮੁਹੱਬਤ ਹੈ’ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਤਸਲੀਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਿਵਾਇਤੀ ਪਾਤਰਾਂ, ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਕਥਾ ਜੁਗਤਾਂ ਦੀ ਤਲਾ...

ਸਾਲ 2019 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤਕ ਲਗਪਗ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਦੀ ਮਾਰ ਸਹਿਣੀ ਪਈ ਹੈ। ਬਿੰਦਰ ਦੀ ਅਗਲੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਤਾਲਾਬੰਦੀ’ (ਲੋਕਡਾਊਨ ਦਿ ਵਰਲਡ) ਵਾਰਤਕ ਦੀ ਬੜੀ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਪੁਸਤਕ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਬੰਧਿਤ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਅਨੇਕ ਪੱਖੀ ਪਰਤ-ਪਾਸਾਰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਹੈ। ...

ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਲੇਖਕ ਬਣਨ ਨਾਲੋਂ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਇਕ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਰਾ ਵੱਧ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਕੋਈ ਚਾਹ ਕੇ ਵੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਚੰਗਾ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਚੰਗਾ ਸਾਹਿਤ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮਾਨਣ ਦੀ ਸਮਰ...

ਮੰਟੋ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਰਦੂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੈ ਸਗੋਂ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਹ ਜਿਹੜੇ ਦੌਰ ’ਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ’ਤੇ ਖੇਡ ਕੇ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਪੌਣਾ ਜਹਾਨ ਉਹਦੀ ਜਾਨ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਬਣਿਆ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਕੱਟੜ ਰਵੱਈਏ ਨੇ ਵੱ...

ਜਸਵਿੰਦਰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿਚ ਸਮਾਜਿਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਖਾਤਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਧੜਕਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਸ ਦਾ ਪੱਲਾ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀਦੀ। ਉਸ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰੰਗੀਨ ਗੁਬਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ੀ ਤੇ ਉੱਦਮੀ ਹਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਉਡਾਉਂਦਿਆਂ, ਹੌਂਸਲਿਆਂ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਉਤੇ ਉਡਾਣਾ...

ਪੁਸਤਕਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤੇ ਬੌਧਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚੋਂ ਪੁਸਤਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮਨਫ਼ੀ ਹੋ ਚੱੁਕਿਆ ਹੈ। ਕਾਲਜਾਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ...

ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਰਸ਼ਨ ਬਾਬਤ 26 ਵਿਦਵਾਨ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਲੇਖ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਇੱਕੋ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਲੇਖ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ’ਚ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਯੋਗ ਹੈ। ਗੁਰੂ...

ਦਰਅਸਲ, ਲੇਖਕ ਸਿੱਧੂ ਨੇ ‘ਪਰਦੇਸੀ ਗ਼ਦਰੀਆਂ’ ਦੀ ਓਸ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਨਣ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਖੋਜੀ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀ ਅਣਜਾਣਤਾ ਕਾਰਨ ਲੁਕੇ-ਛਿਪੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਪੜ੍ਹਨਹਾਰ ਨੂੰ ‘ਗ਼ਦਰ ਅਖ਼ਬਾਰ’ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗ਼ਦਰ ਝੰਡੇ ਤੇ ਗ਼ਦਰੀ ਜੁਝਾਰੂਆਂ ...

ਇਕ ਦਿਨ ਨਰਿੰਦਰ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਡੀ. ਈ.ਓ. ਨੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ। ਉਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਪੂਰੀ ਟੀਮ ਸੀ। ਛਾਪਾ ਅਚਾਨਕ ਅਤੇ ਅਣਕਿਆਸਿਆ ਸੀ। ਸਾਰੀ ਛੁੱਟੀ ਹੋਣ ਵਿਚ ਪੰਜ ਕੁ ਮਿੰਟ ਬਾਕੀ ਸਨ। ਸਾਰੇ ‘ਛਾਪਾਮਾਰ’ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਭੱਠੀ ਫੜਨ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਵਾਂਗ ਵਾਹੋਦਾਹੀ ਜਮਾਤਾਂ ਵਿਚ ਵੜ ਗਏ। ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨ...

ਹੱਥਲਾ ਅੰਕ ਮਾਤਾ ਭਾਗਵੰਤੀ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਅੰਕ ’ਚ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਅਤੇ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਅੰਕ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਖਿੱਚ ਹੰਗਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਲੇਖਕ ਇਮਰੇ ਸਰਕਾਦੀ ਦਾ ਨਾਵਲ ‘ਬੁਜ਼ਦਿਲ’ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਚੋਣ ਅਨੁਵਾਦਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਕ...

ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਕਾਲ ’ਚ ਰਚੇ ਗਏ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਲਈ ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕ ਮਨਾਂ ’ਚ ਬੇਹੱਦ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਜੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਅਮਰ ਗਾਥਾ ਕਹਿ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਅਤਿਕਥਨੀ ਨਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਲਗਪਗ ਇਕ ਲੱਖ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਸ਼ਲੋਕ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ...

ਮਲੂਕ ਚੰਦ ਕਲੇਰ ਦਾ ਅਗਲਾ ਨਾਵਲ ‘ਤਲਾਸ਼ ਜਾਰੀ ਹੈ’ ਇਕ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਪਰਕ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਤਕਨੀਕ ਪੱਖੋਂ ਚੇਤਨਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦੀ ਵਿਧੀ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੇ 10 ਚੈਪਟਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਇਕ ਸੰਕੇਤ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੋਚ ਦਾ ਹਰ ਦਸ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਬਦਲਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਬਾਰੇ ਮਲੂਕ...

ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸ ਦੇੇ ਲੇਖਕ ਬਣਨ ਦੇ ਬੀਜ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਹੀ ਬੀਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਘਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਕਵੀ ਜਾਂ ਲੇਖਕ ਬਣਨ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਘਰ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਰੋਲ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਹੋਸ਼ ਸੰਭਾਲਣ ਵੇਲੇ ਘ...

ਰਾਏ ਅਬਦੁੱਲਾ ਖ਼ਾਨ ਭੱਟੀ, ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਂ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਜਪੂਤ ਨਾਇਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਇਕ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਦੁੱਲੇ ਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਲੱਧੀ ਤੇ ਪਿਉ ਦਾ ਨਾਂ ਫ਼ਕੀਰ ਖ਼ਾਨ ਸੀ। ਰਾਏ ਅਬਦੁੱਲਾ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਇਸ ਹੱਦ ਤਕ ਹਕ...