ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ (Sahit and Sabhyachar News in Punjabi)

ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਐੱਨ.ਐੱਸ. ਰਤਨ ਆਈ.ਏ.ਐੱਸ. ਸਾਲ 2002 ਵਿਚ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਕੱਤਰ ਸਨ। ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ। ਇਸ ਅਹੁਦੇ ’ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇ...

ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਅਟਵਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ’ਚ ਵੱਡਾ ਨਾਂ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਨਵੀਂ ਕਿਤਾਬ ‘ਅਦਬੀ ਗੱਲਾਂ’ ਬੜੀ ਰੋਚਕਤਾ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਤੋਂ ਇੰਝ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਗੱਲਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਰ ਪੱਖ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆ...

“ਏਸ ਗੁੱਧੜ-ਗੁੰਮੇ ’ਚੋਂ ਤੈਂਅ ਕੀ ਵੜੇਵੇਂ ਲੈਣੇ? ਮੈਂ ਭਮੇ ਕਾਲੀ ਕੁੱਤੀ ਨੂੰ ਦੇਮਾ। ਤੂੰ ਬਸ ਕੇਰਾਂ ਲਿਆ ਦੇ। ਫੇਰ ਵੇਖੀਂ ਰੱਬ ਦੇ ਰੰਗ। ਭੂਤ ਭੰਗੜਾ ਪੈਂਦਾ ਵਿਖਾਊਂ ਤੈਨੂੰ।’’ ਉਸ ਅੰਦਰੋਂ ਅਜੀਬ ਕਿਸਮ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦਿਆਂ ਆਪਣਾ ਸੱਜਾ ਹੱਥ ਉਸਦੇ...

ਅਮਰ ਵੇਲ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਦਾ ਨਵਾਂ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਲਗਪਗ ਅੱਠ ਦਰਜਨ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ਦਰਜਨਾਂ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਸਤੂ ਉਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਲਈਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਵਾਰਤਾਲਾਪਾਂ, ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ, ਘਟਿਤ...

ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਤਿੰਨ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦਾ ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਹੀ ਕਿਸਾਨੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਭਜੋਤ ਕੌਰ ਢਿੱਲੋਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਹੱਕ ਸੱਚ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ’ ਸਾਹਮਣੇ ...

ਡਾ. ਸਰਬਜੀਤ ਕੌਰ ਸੋਹਲ ਅਜੋਕੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਇਕ ਸਮਰੱਥ ਕਵਿੱਤਰੀ ਹੈ। ਉਹ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤਕ ਕਾਰਜਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਕਈ ਵਿਧਾਵਾਂ ਵਿਚ ਨਿਰੰਤਰ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਆਈ ਚਰਚਾ ਅਧੀਨ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ‘ਉੱਭਲਚਿੱਤੀ‘ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸੰਪਾਦਿਤ ਅਤੇ ਮੌਲਿਕ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ...

ਲਫ਼ਜ਼ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸ਼ਬਦ। ਸ਼ਬਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਜੇ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦਾਂ ਜਾਂ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੇ ਮਣਕਿਆਂ ਦੀ ਗਾਨੀ ਬਣਾ ਸਕੇ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਖ਼ਿਆਲ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ਦੇ ਪੜ੍ਹਨ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਮਨ ਮਸਤਕ ਉੱਪਰ ਲਤਾਕੁੰਜ ਵਾਂਗ ਛਾਅ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਗ...

ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਮਾਂ ਨਿਸ਼ਚਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਸਮਾਂ ਲੱਗੇ, ਦੁਪਹਿਰ, ਸ਼ਾਮ, ਰਾਤ ਨੂੰ ਲਿਖਦੀ ਹਾਂ ਪਰ ਮੈਂ ਕਦੇ ਆਪਣੀ ਲਿਖੀ ਕਹਾਣੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਲੇਖਕ ਜਾਂ ਚਿੰਤਕ ਨੂੰ ਸੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਕਦੇ ਛਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਮੈਨੂੰ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਹੁ...

‘ਅਸਾਂ ਤਾਂ ਜੋਬਨ ਰੁੱਤੇ ਮਰਨਾ’ ਕਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਸੱਚੀਓਂ ਜਵਾਨੀ ਪਹਿਰ ਹੀ ਤੁਰ ਗਿਆ। ਤੁਰ ਗਏ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਪਰ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਕਰੁੱਤੇ ਤੁਰ ਜਾਣ ਦਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਪੰਜਾਬੀ-ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਲਈ ਸਦਾ ਹਰਾ ਰਹੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਿਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਚੱਲੇ ਤਾਂ ਸ਼ਿਵ...

“ਅਪਸਰਾ! ਬਾਜੇ ਬਾਜੇ ਬੰਦੇ ਗਰੀਬ ਦੀ ਤੀਮੀ ’ਤੇ ਅੱਖ ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ। ਹੁਣ ਸ਼ਾਡੇ ਆਲੇ ਸਰਬੇ ਪੰਚ ਦੀ ਕਰਤੂਤ ਵੇਖਲਾ। ਮੇਰੇ ਪਿਉ ਨੇ ਵੀਹ ਸਾਲ ਸੀਰ ਕੀਤਾ ਏਹਨਾਂ ਨਾਲ। ਘਰਦਾ ਜੀਅ ਬਣਕੇ ਰਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਈ ਮੈਂ ਨੀਕਰ ਦੀ ਥਾਂ ਸ਼ੁੱਥੂ ਪਾਉਣ ਜੋਗਾ ਹੋਇਆਂ, ਉਦੋਂ ਦਾ ਮੈਂ ਸੀਰ ਕਮਾ ਰਿਹਾਂ।...

ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚ 109 ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ। --ਦਿਲ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ/ਯਾਦਾਂ ਦਾ ਗੁੱਛਾ /ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੱਚਾ /ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੱਚਾ। ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਾਵਿ ਟੁਕੜੇ ਵਿਚ ਦਿਲ ਦਰਿਆ ਸਮੁੰਦਰੌਂ ਡੂੰਘੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛਿੰਨ ਭੰਗਰ ਵਿਚਾਰ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਥਾਂ-ਥਾਂ ’ਤੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਇਕ ...

ਸਮਰੱਥ ਤੇ ਸੁਹਿਰਦ ਗੀਤਕਾਰ ਹਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸਿਆਟਲ ’ਚ ਵੱਸਦੀ ਇਕ ਸੁਲਝੀ ਹੋਈ ਅਦਬੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ। ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਗੀਤਕਾਰੀ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਇਹ ਇਕ ਅਤਿ ਸੰਕੁਚਿਤ ਕੈਨਵਸ ਵਾਲੀ ਵਿਧਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣਾ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਦਾ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।...

ਤੀਜ ਦੀਆਂ ਤੀਆਂ ਦੇ ਮੇਲੇ ’ਚ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਸਜ ਧਜ ਕੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੱਥ ਮਹਿੰਦੀ ਨਾਲ ਰੰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਆਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਚੂੜੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਆਂਹਦੜਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਚੂੜੇ ਛਣਕਦੇ ਹਨ।

ਸਕਰੀਨਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬੋਰਡ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਲਈ ਯੋਗ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬੋਰਡ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਿਫਾਰਸ਼ੀ ਜੇ ਸਕਰੀਨਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ...

ਗੁਰਭਜਨ ਗਿੱਲ ਗਿਣਾਤਮਿਕ ਤੇ ਗੁਣਾਤਮਿਕ ਪੱਖੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਮਾਣ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲਾ ਸੂਝਵਾਨ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ। ਅੱਗੜ-ਪਿੱਛੜ ਆਈਆਂ ਤਿੰਨ ਕਾਵਿ-ਪੁਸਤਕਾਂ (‘ਪੱਤੇ ਪੱਤੇ ਲਿਖੀ ਇਬਾਰਤ’, ‘ਚਰਖ਼ੜੀ’ ਤੇ ‘ਸੁਰਤਾਲ’) ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ’ਚ ਹੋਰ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਤਿੰਨੋਂ...

ਦਿਨੇਸ਼ ਨੰਦੀ ਦਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਹਾਸ਼ੀਏ ’ਤੇ’ ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਿਰਲੇਖ ਪੱਖੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਹੱਕ ਵਿਹੂਣੇ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਜਾਗਦੀ ਜਮੀਰ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਸੁਨਹਿ...

ਕਲਾ ਹਰੇਕ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਦੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣੀ ਹੈ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜੇ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸਿਰਜਣਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ, ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਜੀਅ ਕੋਲੋਂ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਮਿਲੀ ਕਹਾਂ ਜਾਂ ਕੋਈ ਸਾਹਿਤਕ ਡਿਗਰੀ ਕੋਲ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਪ ਮਾਰਾਂ ਤਾਂ ਹਾਸੋਹੀਣਾ ਜਿਹਾ ਲੱਗੇਗਾ। ਮੇ...

ਕਾਲੇ ਸਫ਼ਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਿਰਨਾਂ ਰੰਗੇ ਚਿੱਟੇ ਹਰਫ਼ ਲਿਖਣ ਤੇ ਹਨੇਰੇ ਦੀ ਹਿੱਕ ਚੀਰਨ ਲਈ ਚਾਨਣ ਦੀ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਬਣਨ ਦਾ ਹੋਕਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਤਿੰਨੋਂ ਕਾਵਿ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ਆਮਦੀਦ।

ਕਈ ਵਾਰ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕ ਆਪ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀਆਂ ਦੇਣ ਤੋਂ ਝਿਜਕਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਹੋਰ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਆਪ ਯਤਨ ਕਰ ਕੇ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵੇਰਵੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ। ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਆਪਣਾ ਇਹ ਫ਼ਰਜ਼ ਨਹੀਂ ਨਿਭਾਇਆ। ਪ੍ਰੋ. ਚ...

। ਆਲਮੀ ਅਦਬੀ ਸਾਂਝ ਮੰਚ ਵੱਲੋਂ ਅੱਜ ਇਥੇ ‘ਸਾਹਿਤਾਗਾਜ਼’ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਇਹ ਕਿਸ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ? ਇਹ ਤਾਂ ਹਾਲੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪ੍ਰੰਤੂ ਮੰਚ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜ ਸੰਭਾਵਿਤ ਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਨਾਂ ਮੇਰਾ ਵੀ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਇ...