ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ (Sahit and Sabhyachar News in Punjabi)

ਲਹਿੰਦੇ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਕਬੂਲ ਸੂਫ਼ੀ ਸ਼ਾਇਰ ਹਜ਼ਰਤ ਖਵਾਜ਼ਾ ਮੁਹੀਉੱਦੀਨ ਖ਼ਾਨ ਕਾਦਰੀ ਦੀ ਰਚਿਤ ‘ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਕਾਦਰੀ’ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਦੀਆਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ 15 ਜਿਲਦਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਦੇ ਇਸ ਕਲਾਮ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸੰਪਾਦਤ ਅਤੇ ਲਿਪੀਅੰਤਰ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਡ...

ਜੇਠ ਮਹੀਨੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਧੁੱਪ ਆਪਣਾ ਅਸਰ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਵਗਦੀ ਹੋਈ ਲੂ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੀ ਭੱਠੀ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਤਪੇ ਬੈਠੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਰਮ ਕਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੇਠ ਮਹੀਨੇ ਦੌਰਾਨ ਚਲਦੀਆਂ ਗਰਮ ਲੂੰਆਂ ਨੇ ਤਪਾਇਆ ਹੈ ...

ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਕੇਵਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਹੀ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅਜਿਹੀ ਧਰਤੀ ਹੈ ਜੋ ਅਤੀਤ ਦੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਿੱਕ ਅੰਦਰ ਵਸਾਈ ਅਤੇ ਸਮੋਈ ਬੈਠੀ ਹੈ। ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ।

ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ’ਚ ਪਾਠਕ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਅੱਗੇ ਕੀ ਹੋਇਆ ਜਾਣਨ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਪਾਠਕ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਤੁਰਦੀ ਹੈ।ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਪਾਠਕ ਹੋਵੇ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੱਕ ਅੱਖਾਂ ਨਮ ਨਾ ...

ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਪੁਸਤਕ ‘ਆਗ਼ਾਜ਼-ਏ-ਵਸਲ’ ਸੂਖ਼ਮ ਬੁੱਧ ਸ਼ਾਇਰ ਵਿਨੋਦ ਵਸਲ ਦਾ ਪਲੇਠਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਵੀ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿਚ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਕਲਮ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਪੱਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਣ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤਕ ਸਫਲ ਸਿੱਧ ਹੋਈ ਹੈ।

ਕਵਿਤਾ, ਮਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਅ। ਦਿਲ ਵਿਚ ਉੱਠਿਆ ਆਵੇਸ਼ ਜੋ ਹਰਫ਼ਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਵਰਕਿਆਂ ’ਤੇ ਫੈਲਦਾ। ਇਸ ’ਚੋਂ ਵਹਿੰਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੋਚਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਜਿਹੜੀਆਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਲਈ ਰਾਹ। ਕਵਿਤਾ, ਇਕ ਫੁਰਨਾ। ਮਨ ਵਿਚ ਆਏ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਬੁਣਿਆ ਤਾ...

ਪਿ੍ਰੰਸੀਪਲ ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਉੱਚ ਦੁਮਾਲੜਾ ਖੇਡ ਵਾਰਤਕ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਹੁਣ ਤਕ 40 ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੇਡ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਰੌਚਕਤਾ ਉਸ ਦੀ ਵਾਰਤਕ ਦਾ ਮੀਰੀ ਗੁਣ ਹੈ। ਉਹ ਖਿਡਾਰੀਆਂ/ ਭਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮੇ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਨਾਲ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਅੰਗ ਸੰਗ...

ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਨਾਵਲਕਾਰ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਹ ਆਪਣਾ ਨਵਾਂ ਨਾਵਲ ‘ਰੰਗ ਦੇ ਬਸੰਤੀ ਚੋਲਾ’ ਲੈ ਕੇ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗਿ੍ਰਫ਼ਤਾਰੀ ...

‘ਮਾਂ’ ਸ਼ਬਦ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਅਹਿਸਾਸ ਹੈ। ਮਾਂ ਕੋਲ਼ੋਂ ਸਿੱਖੀ ਬੋਲੀ ਸਾਡੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਹੋਰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਇੱਥੋਂ ਇਹ ਸਮਝ ਸਾਨੂੰ ਸੁਤੇ-ਸੁਭਾਅ ਆਪਣੇ ਮਨ ’ਤੇ ਉੱਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ...

ਚਰਚਾ ਅਧੀਨ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ‘ਮੇਰੇ ਤਰਕਸ਼ ਵਿਚਲੇ ਤੀਰ‘ ਦਾ ਲੇਖਕ ਹੈਪੀ ਸ਼ਾਹਕੋਟੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਕਵੀ ਹੈ। ਪੁਸਤਕ ’ਚ 73 ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ 2 ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਹਨ। ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਾਖ਼ੂਬੀ ਸਮਝ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕਵੀ ਕੋਲ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ...

ਪ੍ਰੋ. ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ‘ਕਿੱਸਾ ਪ੍ਰਦੇਸੀ ਰਾਂਝਣ’ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿੱਸਾ ਕਾਵਿ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਉਚਿਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਕਿੱਸਾ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਅਰਥ ਕਥਾ, ਕਹਾਣੀ, ਗਾਥਾ ਆਦਿ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਿੱਸ...

‘ਉਏ ਆ ਜਾ ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਬੈਠਾ ਕੀ ਧੂਫ ਪਾ ਕੇ ਖੁਆਜ਼ਾ ਮਨੌਣ ਲੱਗਾ ੲੇਂ, ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਸਵੇਰੇ ਸਾਜਰੇ ਘਰੋਂ ਨੀ ਨਿਕਲਣਾ, ਨਾਲੇ ਰਾਤ ਕਹਿ ਕੇ ਘੱਲਿਆ ਬਈ ਸਵੇਰੇ ਆਪਾਂ ਨਿਆਈ ਆਲੇ ਖੇਤ ਟਾਂਗਰ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾ ਕੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਬੀਜਣੀ ਐ, ਫੇਰ ਵੀ ਪਤਾ ਨੀ ਕਿਉਂ ਲੌਢਾ ਵੇਲਾ ਕਰ ਆਇਆ?’

ਗੁਰੂਆਂ ਪੀਰਾਂ ਅਤੇ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਪੰਜਾਬ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣਾ ਬਾਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੀਢਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਾਣੇ ਬਾਣੇ ਦਾ ਅਧਾਰ ਹਨ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ। ਇਸ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣੇ ਬਾਣੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਇਕਾਈ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਹੀ ਹਨ। ਪਿੰਡ ਆਰਥਿਕ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਸਨ। ਪਿੰਡਾਂ ਨ...

ਪੇਪਰਵੇਟ ਘੁੰਮਦਾ ਰਿਹਾ ਡਾ. ਧਰਮ ਚੰਦ ਵਾਤਿਸ਼ ਦਾ ਚੌਥਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਡਾ ਵਾਤਿਸ਼ ਕੀ ਹੈ? ਦੱਸਣਾ, ਜਾਣਨਾ ਅਤੇ ਪਛਾਨਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਉਹ ਕਵੀ ਹੈ, ਆਲੋਚਕ ਹੈ, ਅਸਤਿਤਵ-ਵਾਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਮੋਢੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਪ੍ਰਚੰਡ ਖੋਜੀ ਹੈ। ਹੱਥਲੇ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ...

ਅੱਜ ਉਹ ਦਿਨ ਯਾਦ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਜਨਮ ਦਿਨ ’ਤੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਉਸ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀ ‘ਮੈਂ ਜੱਟੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ’। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਕਿਸ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਕਈ ਚਿਰ ਉਸ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਸਾਂਭ-ਸਾਂਭ ਕੇ ਰਖਿਆ, ਪੜ੍ਹਦਾ ਵੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਹ...

ਜਦੋਂ ਕਿਤੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਛਿੜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੜੱਪਾ ਸੱਭਿਅਤਾ ਜਾਂ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਹੀ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 2500 ਈ. ਪੂ. ਤੋਂ 1700 ਈ. ਪੂ. ਤਕ ਇਹ ਸੱਭਿਅਤਾ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਜੋਬਨ ’ਤੇ ਸੀ। ਸਿੰਧ ਨਦੀ ’ਤੇ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋਈ ਸੱਭਿਅਤਾ...

ਆਖ਼ਰ ਡੈਡੀ ਨੂੰ ਹਰਸ਼ ਵਿਚ ਐਸੀ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਦਿਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਡੈਡੀ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਨਾਲ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਰਸ਼ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਹੈ ਉਸ ਨਾਲ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਿਤਾਉਣ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਸੰਜੋਈ ਬੈਠੀ ਹਾਂ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਾਫ਼ ਆ ਕਿ ਉਸ ਨਾਲ ਇਹ ਮੇਰੇ ਵਿਆਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦ...

ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਗਿਣਾਤਮਕ ਤੇ ਗੁਣਾਤਮਿਕ ਦੋਵੇਂ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰੰਤਰ ਅਗਾਂਹ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ’ਚ ਨਾਰੀ ਗ਼ਜ਼ਲਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਹੀ ਇਕ ਨਾਂ ਹੈ ਅਨੂ ਬਾਲਾ ਦਾ ਜਿਸ ਨੇ ਬੜੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ’ਚ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਖੇਤਰ ’ਚ ਅਮਿੱਟ ਪੈੜਾਂ ਪਾਈਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰੋ. ਕਵਲਜੀਤ ਮਹਿਰੋਕ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਨ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਨਾਂ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਇਸ ਕਾਵਿ-ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ’ਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਕਵੀ ਮਨ ਸਮਕਾਲੀ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਸੁਚੇਤਤਾ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਪਰਖਦਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣੇ...

1947 ਦੀ ਦੇਸ਼ ਵੰਡ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਅਜੇ ਵੀ ਰਿਸਦੇ ਹਨ। ਹੋਈ ਕਤਲੋਗਾਰਦ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਕੇ ਅੱਖਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਛਲਕ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੁਲਤਾਨਾ ਬੇਗ਼ਮ ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਇਸੇ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਵੰਡ ਦੀ ਚੀਸ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪੁਸਤਕ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਪੁਸਤਕ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਲੇਖਿਕਾ ਦੀ ਸਵੈ-ਜ...