ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ

ਨਾਵਲਕਾਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਵਲ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਬਣੇ। ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦਾ ਨਾਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਵਲਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹੀਰ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਹੀ ਕੰਵਲ ਸਾਹਿਤ ਵੱਲ ਰੁਚਿਤ ਹੋਇਆ। ਕੰਵਲ ਲ...

ਦਲੀਪ ਕੌਰ ਟਿਵਾਣਾ ਦਾ ਜਨਮ 4 ਮਈ, 1935 ਵਿੱਚ ਮਾਤਾ ਚੰਦ ਕੌਰ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਕਾਕਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਉੱਚੀ ਰੱਬੋਂ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਛੇ ਹੈ। ਦਲੀਪ ਕੌਰ ਟਿਵਾਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸੀ ਅਤੇ ਭਰਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦ...

ਕੁਮਾਰਹਾਟੀ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਹੇਠਾਂ ਨਾਹਨ ਰੋਡ ਵੱਲ ਮੁੜ ਗਏ ਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਓਚਘਾਟ ਵਾਲਾ ਰਾਹ ਫੜ ਲਿਆ। ਅੱਗੇ ਰਾਜਗੜ੍ਹ ਮੋੜ ਤੋਂ ਚੌਪਾਲ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਪੈ ਗਏ। ਚੌਪਾਲ ਲਈ ਵਾਇਆ ਸ਼ਿਮਲਾ ਜਾਣਾ ਕਾਫ਼ੀ ਦੂਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਹਾਈਵੇਅ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਮ ’ਤੇ ਤੰਗ ਸੜਕਾਂ ਸਨ ਪਰ ਆਲੇ-ਦੁਆ...

ਸਾਰਾਗੜ੍ਹੀ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਡਾ. ਗੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਜੋਸਨ ਵਲੋਂ ਲਿਖੀ ਅਤੇ ਛਪਾਈ ਗਈ ਪੁਸਤਕ ਮਿਸ਼ਨ ਸਾਰਾਗੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਲੇਖਕ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ 21 ਸਿੱਖ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ

ਅਖਾੜਾ ਪੂਰਾ ਮਘਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਕਈ ਭਲਵਾਨ, ਲੰਗੋਟੇ ਲਾ ਕੇ ਕੁਸ਼ਤੀ ਲੜਨ ਲਈ ਹਾਲੇ ਡੰਡ ਬੈਠਕਾਂ ਕੱਢ ਕੇ, ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਈ ਛੋਟੇ-ਮੋਟੇ ਪਹਿਲਵਾਨ ਕੁਸ਼ਤੀ ‘ਲੜ’ ਵੀ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।ਅਖੀਰਲੀ ਕੁਸ਼ਤੀ ਦੇ, ਵੱਡੀ ਝੰਡੀ ਵਾਲੇ ਦੋਵੇਂ ਪਹਿਲਵਾਨ ਕੁਸ਼ਤੀ ਲੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਦੋ ਢੋਲੀਆਂ...

ਕਿਰਨਦੀਪ ਕੌਰ ਭਾਈਰੂਪਾ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਨਵਾਂ ਨਾਂ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣਾ ਨਵਾਂ ਨਾਵਲ ‘ਦੀਜੈ ਬੁਧਿ ਬਿਬੇਕਾ’ ਲੈ ਕੈ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਰੂਬਰੂ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਅਖੌਤੀ ਬਾਬਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲੱਭਣਾ ਅਤੇ ਬਾਬਿਆ...

ਮੇਰਾ ਟੀਵੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਪਿਛਲੇ 4 ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਹੈ। ਜੇ ਮੇਰੀ ਯਾਦਾਸ਼ਾਤ ਸਹੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਾਇਦ 1980-81 ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਰ ਦੋਸਤ ਜਸਵੰਤ ਦੀਦ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਹਾਇਕ ਪ੍ਰੋਡਿਊਸਰ ਸੀ, ਨੇ ਮੈਨੂੰ ‘ਜਵਾ ਤਰੰਗ’ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿਚ ਕਵਿਤਾ ਪ...

ਨਿਰੰਜਨ ਸਿੰਘ ਸੈਲਾਨੀ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ’ਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਹੱਥਲੀ ਪੁਸਤਕ ਲੇਖਕ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਖੱਟੇ ਮਿੱਠੇ ਰੰਗ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗ ਹਨ। ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ’ਚ ਲੇਖਕ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ, ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ, ਘਰ, ਸ਼ਹਿਰ, ਸਕੂਲ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸੈਲਾਨੀ...

ਕੰਵਰ ਦਾ ‘ਸੁਣ ਮੋਨ ਧਰਤ ਦਾ ਰੋਸੜਾ’ ਪਲੇਠਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਕੰਵਰ ਮਨ ਖੋਜੀ ਨਾਲ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਕਲਮ ਫੜ ਕੇ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕੰਜਿਆਂ ’ਚ ਫਸੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕੋਝੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਨੂੰੰ ਵੰਗਾਰਨ ਵਾਲਾ ਇਕ ਸੁਹਿਰਦ, ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਕਵੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਕਲਾ, ਭਾਵਨਾ ...

ਬਸੰਤ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਖੇੜਿਆਂ ਵਾਲਾ ਮੌਸਮੀ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਭਾਰਤ ’ਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਛੇ ਰੁੱਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਜੇ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਰੁੱਤਾਂ ਦੇ ਛੇ ਨਾਂਅ ਤੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ ਤੇ ਜਨਵਰੀ, ਮੱਘਰ ਤੇ ਪੋਹ ਨੂੰ ਸ...

ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਅੱਕਦਾ, ਥੱਕਦਾ, ਯੱਕਦਾ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਟੀਚਾ ਰੱਖ ਕੇ ਕੀਤੀ ਨਿਰੰਤਰ ਮਿਹਨਤ ਜਿੱਤ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਹੌਸਲਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਰਾਹ ਖੋਲ੍ਹਦਾ ਤੁਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ, ਉਸ ਸ਼ਖ਼ਸ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆ ਹਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਗਾ...

ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਲੇਖਕ ਦਾ ਸਥਾਈ ਟੈਗ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਤਾਉਮਰ ਉਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੇਖਕ ਭਾਵੇਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਾਹਿਤ ਰਚਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਇਕ ਰਚਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ...

ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਸਰਹਿੰਦ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਰਬਾਂਗੀ ਲੇਖਿਕਾ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਛਪ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਵਿਤਾ ਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵੀ ਪਾਠਕਾਂ ’ਚ ਬੇਹੱਦ ਮਕਬੂਲ ਹੋਏ ਹਨ। ਹੁਣ ਉਹ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਕਿਤਾਬ ‘ਸਿਦਕਵਾਨ...

ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਕਾਵਿ ਸਿਨਫ਼ ਹੈ ਗ਼ਜ਼ਲ। ਹਰੇਕ ਨਵਾਂ ਲੇਖਕ ਗ਼ਜ਼ਲ ਲਿਖਣ ਲਈ ਕਾਹਲਾ ਹੈ ਕਿਉਕਿ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਿਨ ਪ੍ਰਤਿ ਦਿਨ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਗ਼ਜ਼ਲ ਸਿਰਜਣ ਲਈ ਜਿਸ ਵਿਧਾਨ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਅਰੂਜ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।...

ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਤੰਗੀਆਂ ਤੁਰਸ਼ੀਆਂ ਝਲਦੇ ਜੂਝਦੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨ-ਗਥਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਜ਼ਿੰਦਾਦਿਲੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਹਯਾਤੀ ਭੋਗਦੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਖਹਿ ਕੇ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਵਕਤ ਦੇ ਥਪੇੜੇ ਸਹਿੰਦੇ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ...

ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਸਦੇ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਜੰਮਪਲ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ ਦੀ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਕਿਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਨਾਵਲ ਕਹੀਏ, ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਜਾਂ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਹੀ ਹੈ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਪਰਵਾਸ ਦੀ ਬੜੀ ਦੌੜ ਲੱਗੀ ਹੈ, ਹਰ ਹੀਲੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਦੀ ਹੋੜ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਏਜੰਟਾਂ, ਦੋਸਤਾਂ, ਸਕਿਆਂ ਤੇ ਨੇੜਲ...

‘ਓਏ ਨਾ ਬਈ, ਨਾ ਭਾਈ ਨਾ, ਇੰਝ ਨਾ ਕਰੋ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੁੰਦੀ ਆ, ਦਰਦ ਹੁੰਦਾ ਏ।’ ਬਗ਼ੀਚੇ ’ਚ ਘੁੰਮਣ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਖਾ ਅਕਸਰ ਇਹ ਆਖਦਾ। ਕਿਉਕਿ ਸਾਡੀ ਇਹ ਆਦਤ ਹੀ ਬਣ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਤੇ ਘੁੰਮਣ ਜਾਈਏ, ਕੁਝ ਦੇਖਣ ਜਾਈਏ, ਜਿੰਨਾ ਚਿ...

ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 1919 ਤੋਂ 1921 ਤਕ ਵਾਪਰੇ ਤਿੰਨ ਸਾਕਿਆਂ (ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲਾ ਬਾਗ਼, ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ਼) ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ-ਓ-ਸਿਤਮ ਦੀ ਚਰਮ-ਸੀਮਾ ਦਰਸਾ ਦਿੱਤੀ ਉੱਥੇ ਦੇਸ਼, ਧਰਮ, ਕੌਮ ਦਾ ਭਲਾ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਲ...

ਅਖ਼ਬਾਰੀ ਖੇਤਰ ’ਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵੀ ਕਿਸੇ ਖ਼ਬਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦਿਲਚਸਪ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੇਜ ਵੱਲੋਂ ਅਮੋਲਕ ਸਿੰਘ ਜੰਮੂ ਬਾਰੇ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿਤਾਬ ‘ਅਮੋਲਕ ਹੀਰਾ’ ਅਖ਼ਬਾਰਨਵੀਸੀ ਦੇ ਖੱਟੇ, ਮਿੱਠੇ ਤੇ ਤਲਖ਼ ਤਜਰਬਿਆਂ ਦਾ ਗੁਲਦਸਤਾ ਹੈ। ਅਮੋਲਕ ਸਿੰਘ ...

‘ਰਾਧਿਕਾ’ ਨਾਵਲ ਹਰਦੀਪ ਗਰੇਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਡਾ. ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਦਾ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ਾ ਜਮਹੂਰੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਲਈ ਜੂਝਦੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਗਾਥਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਨਾਵਲਕਾਰ ਨੇ ਸੰਵਾਦੀ ਜੁਗਤ ਦੁਆਰਾ ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ...