ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ (Sahit and Sabhyachar News in Punjabi)

ਲੰਬਾ ਕੱਦ, ਪਤਲਾ ਸਰੀਰ ਸਾਧਾਰਨ ਜਿਹੀ ਦਿੱਖ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਜਦੋਂ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਹੋਈ ਤਾਂ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਕਿ ਇਹੀ ਉਹ ਹਰਬੀਰ ਸਿੰਘ ਭੰਵਰ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਟਿ੍ਰਬਿਊਨ ਦਾ ਸੀਨੀਅਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਾਲੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅ...

ਕੁਲਵੰਤ ਦਾ ਸੰਗਰੂਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਭਾਵੇਂ ਭਵਾਨੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਗਰੇਵਾਲ ਵਾਂਗ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਸਰਵਿਸ ਵਿਚ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਕੁਲਵੰਤ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਹਿਜਰਤਾਂ ਦਾ ਸੰਗਮ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਭੂਤਵਾੜੇ ਦੀ ਮਿੱਥ ਵਿਚ ਗੁਆਚਿਆ...

ਜਸਵੀਰ ਰਾਣਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਥਾ ਜਗਤ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਛਾਣ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ‘ਚੂੜੇ ਵਾਲੀ ਬਾਂਹ’ ਨੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਵਚੇਤਨ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਨੂੰ ਫਰੋਲਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ‘ਚੂੜੇ ਵਾ...

ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੇ ਮੌਤ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ’ਤੇ ਲਿਆ ਖੜਾਈ ਸੀ। ਕਾਰੋਬਾਰ ਬੰਦ ਸੀ। ਘਰ ਵਿਚ ਕੈਦ ਰਜੇਸ਼ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਟੀ.ਵੀ. ਅੱਗੇ ਬੈਠਾ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇਖਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਤਾਲਾਬੰਦੀ ਦਾ ਚੌਥਾ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਆਮ ਵਾਂਗ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋ ਗਈਆਂ...

ਮੁੱਕਦੀ ਗੱਲ’ ਦਰਸ਼ਨ ਜੋਗਾ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਬਹੁਤ ਹੀ ਰੋਚਕ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਹਥਲੀ ਪੁਸਤਕ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ‘ਨਮਸਕਾਰ’ ਨਾਂ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਝੋਲੀ ਪਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ’ਚ ਕੁੱਲ ਸੱਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ...

ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਨਾਰੀ ਕਵਿਤਾ ਲਈ ਇਹ ਬੜੇ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਅਜੋਕੀਆਂ ਕਵਿੱਤਰੀਆਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ’ਚ ਮਹਿਜ਼ ਨਿੱਜੀ ਰੁਦਨ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਲੋਕਪੀੜਾ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸਦਿਆਂ ਜਨਤਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਪੂਰ ’ਚ ਉੱਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਨਾਂ ਹੈ ਸਰਬਜੀਤ ਕੌਰ ਜੱ...

‘ਪਲੇਗ’ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਿਜੇਤਾ ਜਗਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਐਲਬਰਟ ਕਾਮੂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਡਾ. ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਨੁਵਾਦ ’ਤੇ ਕੀਤੀ ਮਿਹਨਤ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਪਾਠ ’ਚੋਂ ਭਲੀਭਾਂਤ ਝਲਕਾਂ ਮਾਰਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ...

ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਯੂਟ੍ਹਾ ਸੂਬੇ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਾਲਟ ਲੇਕ ਸਿਟੀ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸਾਡਾ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਾਇਰ ਬਲਦੇਵ ਬਾਵਾ ਇੱਕ ਉੱਚ ਪਾਏ ਦਾ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾ ਦਾ ਜਾਦੂ ਪਾਠਕ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਇਕਦਮ ਹਲੂਣਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪਾਠਕ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੀਸ਼ਖੰਦ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉਠ...

ਸਾਲ 1980 ਦੇ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਜਦ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਦੋਸਤ ਦੇ ਕਹਿਣ ’ਤੇ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ ਸੀ ਉਸ ਦਿਨ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬਾਈਵੇਂ ਸਾਲ ਵਿਚ ਸਾਂ। ਉਹ ਕਵਿਤਾ ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਹੰਢਾ ਮਾਣ ਰਹੇ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ। ਇੰਝ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੇਰੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਹੋ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ...

ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੀਆਂ ਵਲਗਣਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀਆਂ। 1947 ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਭਾਵੇਂ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਇਹ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡ ਨਾ ਸਕੀ। ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਦਰਮਿਆਨ ਸਾਂਝ ਵਧਾਉਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਨੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਹ ਤਕ ਦ...

ਸੁਰਿੰਦਰਪ੍ਰੀਤ ਘਣੀਆ ਦੇ ਸ਼ੇਅਰਾਂ ’ਚ ਜਿੱਥੇ ਪਿਆਰ, ਮੁਹੱਬਤ, ਵਫ਼ਾ, ਸਮਰਪਣ, ਬੰਦਗੀ, ਖਿੱਚ, ਤਰਸੇਵਾਂ, ਹੇਰਵਾ, ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਟੀਸ ਹੈ ਉੱਥੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ’ਤੇ ਵੀ ਤਿੱਖਾ ਵਾਰ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ’ਚ ਉਹ ਨਾ ਧਾਰਮਿਕ ਪਾਖੰਡੀਆਂ ਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਹੈ ਨਾ ਦੰਭੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ। ...

ਯਮਨਾ ਨਗਰ (ਹਰਿਆਣਾ) ਨਿਵਾਸੀ ਸ਼ਾਇਰ ਦੀ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਭਾਈ ਘਨਈਆ ਜੀ ਦੀ ਅਲੌਕਿਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਕਈ ਪਹਿਲੂਆਂ ਬਾਰੇ ਮਹਾਂ ਕਾਵਿ ਹੈ। ਸੋਧਿਆ ਐਡੀਸ਼ਨ ਹੈ ਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਮੁਫ਼ਤ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਨੂੰ ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਜੀ ਗੋਯਾ ਯਾਦਗਾਰੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਐਵਾਰਡ ਮਿਲ ਚ...

ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਵਿਵਹਾਰਕ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਅਨੇਕਾਂ ਨਵੇਂ ਪਸਾਰਾਂ, ਲੱਭਤਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਸਬੰਧੀ ਕੀਤੀਆਂ ਆਲੋਚਨਾਤਮਿਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚਲੇ ਜਾਗਿ੍ਰਤ ਸੁਨੇਹੜੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਅਧਿਆਪਨ ਦਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਉਪਰ...

ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਨਵਾਂ-ਨਿਵੇਕਲਾ ਉਘੜਦਾ ਹਸਤਾਖਰ ਡਾ. ਸਰਦੂਲ ਸਿੰਘ ਔਜਲਾ ਆਪਣੇ ਪਲੇਠੇ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਗੁਫਤਗੂ ਪੰਜਾਬ’ ਨਾਲ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਰੂਬਰੂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ 60 ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਪਸਾਰ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨਾਲੋਂ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਕੇ ਸੰਪੂਰਨ ਮਾਨਵਜਾਤੀ ਨ...

ਮੈਂ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹਾਂ, ਇਹ ਓਹੀ ਹਸਪਤਾਲ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਆਪਾਂ ਰੋਜ਼ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸੀ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹੰਗਾਮਾ ਹੋਇਆ, ਏਥੇ ਹੱਡੀਆਂ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਡਾਕਟਰ ਬਿਆਨ ਦੇਂਦਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਪੁਖਤਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹਨ ਹੁਣ ਆਪ ਨੂੰ ਕਰੋਨਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਪੀਜੀਆਈ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ...

ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਚੰਗਾ ਸਾਹਿਤ ਲੱਭ ਕੇ ਪੜਦੇ ਹੋ, ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਸ਼ੌਂਕ ਹੈ, ਤੁਸੀਂ ਭਾਵੁਕ ਹੋ, ਬਿਹਤਰ ਦੀ ਭਾਲ ਹੈ ਤਾਂ ਲੱਭੋ ਬੀਬਾ ਬਲਵੰਤ ਦੀਆਂ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ। ਜਦ ਤੁਸੀਂ ਲੇਖਕ ਦੀ ਇਕ ਰਚਨਾ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਲਈ ਤਾਂ ਪੂਰੀ ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਤਾਂਘ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਖ਼ੁਦ ਬ ...

ਜਰਮਨ ਵਸਦੇ ਤਾਰਕਿਕ ਵਾਰਤਕਕਾਰ ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਨੇ ਤਾਂ ਆਪਣੇ 239 ਪੰਨਿਆਂ ਦੇ ਲੇਖ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ’ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ‘ਮੇਰੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਪਲਾਂ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ’ ਤਹਿਤ ਇਸ ਪ੍ਰਥਾਇ ਇਕ ਬੜਾ ਭਾਵਪੂਰਤ ਵਾਕਿਆ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ‘ਸੂਝ ਸਮਝ ਕਿਵੇਂ ਪ...

ਕਵਿਤਾ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕੁਦਰਤੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਲਿਖੀ। ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਉਣਾ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾਵਕ ਤੇ ਬਨਾਵਟ ਰਹਿਤ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਆਮਦ ਕਦੋਂ ਤੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਾਰ ਚਲਾਉਂਦਿਆਂ, ਸੈਰ ਕਰਨ ਗਿਆਂ, ਸੌਣ ਲੱਗਿਆਂ, ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ, ਏਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਗੱ...

ਕਵਿਤਾ ਮੇਰੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਬੋਧ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਮੁਹੱਬਤ ਹੈ ਜੋ ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ ਦੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਵਿੱਦਿਅਕ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦੇ ਮੰਚਾਂ ’ਤੇ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਪਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹਦੀ ਰਹੀ। ਕੁਝ ਵਿਕਾਸ ਹੀਣੇ ਸ਼ੁਭ ਭਾਵਨਾ ਵਿਹੂਣੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਨਾਂਹ-ਮੁਖੀ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵੀ ਹੁ...

ਦਰਅਸਲ ਅਵਚੇਤਨੀ ਸੰਸਾਰ ਜਦੋਂ ਚੇਤਨੀ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲ ਗਲ਼ ਲਗ ਕੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸੰਯੋਗੀ ਸਮਾਂ ਰੂਹਾਂ ਲਈ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਗਨਾਂ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੋਹਾਂ ਸੰਸਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੇਲ ਸਿਰਫ਼ ਸਥਿਤੀਆਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਮਨੋਸਥਿਤੀਆਂ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਦ ਉਪਰੋਕਤ ਕਿ...