ਹੈਪੀ ਸੀਡਰ ਤੇ ਸੁਪਰ ਸੀਡਰ ਨਾਲ ਬੀਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕਣਕਾਂ ਦੀ ਉੱਗਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵੀ ਬੜੀ ਵਧੀਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਸਾੜੇ ਕਣਕ ਬੀਜੀ ਸੀ।

ਨਾਸਿਕ ਦੀ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਪਿਆਜ਼ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨ ਪਿੱਟਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਖ਼ਰੀਦਦਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਦਾ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸਮਰਥਨ ਮੁੱਲ ਵੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ।

ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੇ ਘੱਟ ਝਾੜ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਹੈ। ਇਹ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਹਮਲਾ ਹਰ ਸਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਸਰੋਂ੍ਹ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਘਰ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਰ ਦਾਲ-ਸਬਜ਼ੀ 'ਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਲਾਦ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਕੱਚਾ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਲੋਕ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਨ ਪਰ ਪਿਆਜ਼ ਨੂੰ ਨਿਰੋਲ ਭਾਰਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਸਿਉਂਕ ਦਾ ਹਮਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਬਰਾਨੀ ਫ਼ਸਲ 'ਤੇ ਹੀ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਸੀ ਪਰ ਅਜ ਕੱਲ੍ਹ ਇਹ ਸੇਂਜੂ ਹਾਲਾਤ 'ਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਉਂਕ ਦਾ ਹਮਲਾ ਫ਼ਸਲ ਉੱਗਣ ਤੋਂ 3-4 ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਤੇ ਫਿਰ ਫ਼ਸਲ ਪੱਕਣ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਨਰਮਾ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਹਾਲਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਹੁਤ ਮਾੜੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਨਰਮੇ ਦਾ ਵਾਜ਼ਬ ਮੁੱਲ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਰਮਾ ਉਤਪਾਦਕ ਕਿਸਾਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇਸ ਅਹਿਮ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਪੱਕੀਆਂ, ਉੱਚੀਆਂ ਤੇ ਚੌੜੀਆਂ ਵੱਟਾਂ ਵਿਚ ਚੂਹੇ ਖੁੱਡਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੇ ਚੌੜਾਈ ਘੱਟ ਰੱਖੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਦੀਨ ਵੀ ਚੂਹਿਆਂ ਦੇ ਲੁਕਣ ਤੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਪਰਾਲੀ ਦੇ ਧੂੰਏਂ ਤੇ ਗੈਸਾਂ ਨਾਲ ਬੱਚੇ, ਬੁੱਢੇ, ਮਰਦ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ 'ਚ ਜ਼ੁਕਾਮ, ਖਾਂਸੀ, ਸਾਹ, ਅੱਖਾਂ ਸਬੰਧੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗ਼ਰੀਬ ਤੇ ਮੱਧ ਵਰਗ 'ਤੇ ਵਿੱਤੀ ਬੋਝ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪੌਲੀ ਹਾਊਸ 'ਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਮਿੱਟੀ ਰਾਹੀਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸੈਕਲੈਰੋਟੀਨੀਆ, ਫੁਜ਼ੇਰੀਅਮ ਤੇ ਜੜ੍ਹ-ਗੰਢ ਨੀਮਾਟੋਡ ਮੁੱਖ ਹਨ। ਇਹ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮਿੱਟੀ 'ਚ ਵੱਧਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਗੰਨੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਉੱਪਰ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨਾਲ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗੰਨੇ ਦਾ ਮਿਠਾਸ ਵਾਲੇ ਤੱਤਾਂ ਉੱਪਰ ਵੀ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਉੱਤਰੀ-ਪੂਰਬੀ ਇਲਾਕਿਆਂ 'ਚ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦਾ ਰੁਝਾਨ 20 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੋਂ ਘੱਟ ਪਾਇਆ ਗਿਆ, ਕੇਂਦਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ 'ਚ ਇਹ 30 ਤੋਂ 60 ਫ਼ੀਸਦੀ ਰਿਹਾ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕਰੀਬ 35 ਲੱਖ ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬੇ 'ਚ ਕਣਕ ਬੀਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਕ ਹੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕਰਦੇ ਰਹਾਂਗੇ ਤਾਂ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧ ਸੱਦਾ ਦੇਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੋਵੇਗਾ।

ਜੇ ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਬਾਰਸ਼ ਘੱਟ ਪੈਣ ਜਾਂ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਛੇਤੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸੁੱਕ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨਾ ਬੀਜਣ ਕਰਕੇ ਖੇਤ ਖ਼ਾਲੀ ਹੋਣ ਤਾਂ ਸਤੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਤੋਰੀਏ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਬੀਜੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਕਿਸਾਨ ਅਨਾਜ ਉਗਾ ਕੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਢਿੱਡ ਭਰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਦੇਸ ਲਈ ਇਹ ਵੱਡਾ ਸੁਵਾਲ ਹੈ ਕਿ ਇਕੱਲੇ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਸਭ ਵਰਤਾਰੇ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਕਿਉਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਜਾਂ ਜੂਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਗੰਨਾ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਟਰੈਂਚ ਡਿੱਗਰ ਨਾਲ ਹੀ ਗੰਨੇ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਚੜ੍ਹਾ ਦੇਵੋ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੰਨੇ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਉੱਚੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨਵੀਂ ਬਣੀ ਖਾਲ਼ੀ ਰਾਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

ਗੁੜ-ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਗਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਗੁੜ-ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪੀਲੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ। ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਇਕ ਡਰੰਮ ਗੁੜ-ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹਰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਨਿੰਮ ਦਾ ਰੁੱਖ 'ਮਿਲੇਸੀਆ' ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ 'ਚ ਇਸ ਨੂੰ 'ਆਜ਼ਾਦ-ਏ-ਦਰੱਖ਼ਤ-ਏ-ਹਿੰਦ' ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ-ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦ ਰੁੱਖ।

ਪਰਾਲੀ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।।ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਡੰਗਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘਟ ਗਈ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਬਰਸੀਮ ਨਾਲ ਕੁਤਰ ਕੇ ਡੰਗਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਚਾਰੇ ਲਈ ਵਰਤ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਆਲੂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਚੰਗੇ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀ ਪੋਲੀ, ਭੁਰਭੂਰੀ ਤੇ ਕਲਰ ਰਹਿਤ ਮੈਰਾ ਤੇ ਰੇਤਲੀ ਮੈਰਾ ਜ਼ਮੀਨ ਇਸ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਢੁੱਕਵੀਂ ਹੈ।

ਅਮਰੂਦ ਤੇ ਨਿੰਬੂ ਦੇ ਬੂਟੇ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਤੇ ਬਾਕੀ ਬੂਟੇ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਫਲ ਦੇਣਾ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫਲਦਾਰ ਬੂਟੇ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ 'ਆਈ-ਹਰਿਆਲੀ ਐਪ' ਦੁਆਰਾ ਨੇੜੇ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਨਰਸਰੀਆਂ ਤੋਂ ਮੁਫ਼ਤ ਵਿਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।