ਖੇਤੀਬਾੜੀ

ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਦੋ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ, ਇਕ ਤਾਂ ਮੌਸਮ (ਤਾਪਮਾਨ, ਨਮੀ) ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਾਰਨ ਤੇ ਦੂਜਾ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ, ਚੂਹਿਆਂ, ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਹਰ ਕਿਸਾਨ ਲਈ ਖੇਤੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਬਿਨਾਂ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੇ ਉਹ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਮੁਤਾਬਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਤੇ ਨਾਕਾਮੀ ਵੱਲ ਵਧਣ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਮਾਹਿਰ ਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵੀ ਇਸ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਬਾਂਹ ਫੜਨ 'ਚ ਨਾਕਾਮ ਰਹੇ ਹਨ।

ਪੰਜਾਬ ਸੂਡੈਕਸ ਚਰ੍ਹੀ-4 : ਇਹ ਕਈ ਲੌਅ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਚਰ੍ਹੀ ਦੀ ਦੋਗਲੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬੂਟੇ ਲੰਬੇ ਤੇ ਪੱਤੇ ਚੌੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਵਿਚ ਲਾਲ ਧੱਬੇ ਤੇ ਸ਼ਾਖ ਦੀ ਮੱਖੀ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਸਹਾਰਨ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਹੈ।

70ਵਿਆਂ 'ਚ ਸੁਰੂ ਹੋਏ ਝੋਨੇ ਨੇ ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਸੂਬੇ ਵਿਚ ਸਾਉਣੀ ਹੇਠ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਕੁੱਲ ਰਕਬੇ ਦਾ 80 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਿੱਸਾ ਝੋਨੇ ਹੇਠ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਕੁੱਲ 2.42 ਲੱਖ ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬੇ 'ਚੋਂ 70 ਫ਼ੀਸਦੀ ਰਕਬੇ 'ਚ ਕਣਕ-ਝੋਨੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਂਗ ਇਸ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਜ਼ਮੀਨਦੋਜ਼ ਪਾਣੀ ਵੀ ਸਾਲਾਨਾ 50 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸਿਉਂਕ ਅਜਿਹਾ ਕੀੜਾ ਹੈ ਜੋ ਵਰਮੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਝੁੰਡ 'ਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਕਲੋਨੀ ਵਿਚ ਰਾਣੀ, ਕਾਮਾ, ਸਿਪਾਹੀ ਤੇ ਨਿਖੱਟੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਰਾਣੀ ਦੀ ਉਮਰ 25-50 ਸਾਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਂਡੇ ਦੇਣ ਦੀ ਸਮਰਥਾ 10 ਸਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਦਾਲਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਣਕ-ਝੋਨੇ ਦੇ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ, ਬਦਲਦੇ ਮੌਸਮ, ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਤੀ ਕਾਰਨ ਦੇਸੀ ਰਾਈਜ਼ੋਬੀਆ ਤੇ ਪੀਜੀਪੀਆਰ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ 'ਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹਨ।

ਫਲ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀੜੇ ਹਨ। ਫਲ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੇ ਖੰਭਾਂ, ਧੜ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਉੱਪਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗਾਂ ਤੇ ਆਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪੱਟੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਡਿੱਗਣ ਨਾਲ ਗੰਨੇ ਦੇ ਝਾੜ ਤੇ ਰਸ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ 'ਤੇ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਅਜਿਹੀ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਚੂਹੇ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਡਿੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਬਿਜਾਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਡੂੰਘੀਆਂ ਖਾਲ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਕਰੋ।

ਬਿਜਾਈ ਵਾਸਤੇ ਰੋਗ ਰਹਿਤ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦਿਓ। ਬਿਜਾਈ ਵਾਸਤੇ ਬੀਜ ਜਾਂ ਲਿਫਾਫਿਆਂ ਵਿਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਖ਼ਰੀਦ ਹਮੇਸ਼ਾ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਵਸੀਲਿਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਕਰੋ।

ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਕੁੱਲ ਤੇਲਾਂ ਦੀ ਖਪਤ 'ਚ ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੇ ਤੇਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਇਸ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਹੇਠ 2017-18 ਦੌਰਾਨ ਲਗਪਗ ਛੇ ਹਜਾਰ ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬਾ ਸੀ।

ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀਆਂ ਦੂਜੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬੱਕਰੀ ਦਾ ਦੁੱਧ ਮਨੁੱਖੀ ਪੋਸ਼ਣ ਲਈ ਵਧੀਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੁੱਧ ਸਸਤਾ, ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹਜ਼ਮ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਪੌਸਟਿਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਿਸਮਾਂ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 90-95 ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਨਿਸਰਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦਕਿ ਐੱਚਡੀ-3086 ਕਿਸਮ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 80-85 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਨਿੱਸਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਜੂਹਾਂ ਦਾ ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਸੱਖਣਾ ਹੋਣਾ ਸਾਨੂੰ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਰੂਰਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੁੱਖਾਂ ਦਾ ਘਟਣਾ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ 'ਚ ਅਸੰਤੁਲਨ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਹੈ।

ਤੀ ਕਾਲਜ ਨੂੰ 1962 'ਚ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਖੇਤੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਤੇ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਨਾਮਕ ਇਕ ਨਵਾਂ ਵਿਭਾਗ ਹੋਂਦ 'ਚ ਆਇਆ। ਡਾ. ਕਾਹਲੋਂ ਇਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੁੱਖੀ ਬਣੇ।

ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਆਮਦ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਮੇਂ (ਸਰਦੀ ਤੇ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ) ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਸਰ੍ਹੋਂ ਅਤੇ ਸਫ਼ੈਦੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਈ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਤੇ ਬੂਟਿਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਦ ਤੇ ਪਰਾਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ

ਕੰਢੀ ਖੇਤਰ ਪਠਾਨਕੋਟ ਦੇ ਧਾਰ ਬਲਾਕ ਤੋਂ ਅਜੀਤਗੜ੍ਹ ਦੇ ਡੇਰਾਬੱਸੀ ਬਲਾਕ ਤਕ ਫੈਲਿਆ ਹੈ। ਪਠਾਨਕੋਟ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ, ਰੂਪ ਨਗਰ ਤੇ ਅਜੀਤਗੜ੍ਹ ਇਸ ਐਗਰੋ-ਕਲਾਈਮੈਟਿਕ ਜ਼ੋਨ-1 'ਚ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।

ਸਿੰਜਾਈ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਸਿੱਧਾ ਪੌਦੇ ਦੇ ਤਣੇ ਨਾਲ ਨਾ ਲੱਗਣ ਦਿਓ। ਸਿੰਜਾਈ ਸਮੇਂ ਰੋਗੀ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਵੱਟਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਪਾਣੀ ਦੇਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਪਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਬਿਮਾਰੀ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਾ ਫੈਲ ਸਕੇ।

ਹਜ਼ਾਰਾਂ, ਲੱਖਾਂ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਖੇਤਰ 'ਚ ਫੈਲੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਅੱਗ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਦਾ ਸਦੀਵੀ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਹੱਲ ਕਰਾਸ-ਵੁੱਡ ਨੀਤੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵੱਡੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇਹ ਨੀਤੀ ਅਤਿ ਕਾਰਗਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਬਾਗ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੈਰ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਸਪਰੇਅਰ ਤੇ ਪਾਵਰ ਸਪਰੇਅਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵੱਡੇ ਬਾਗ਼ਾਂ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਬਾਗ਼ਾਂ ਵਾਲੇ ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਪਰੇਅਰ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।