ਖੇਤੀਬਾੜੀ

ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਜਾਂ ਜੂਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਗੰਨਾ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਟਰੈਂਚ ਡਿੱਗਰ ਨਾਲ ਹੀ ਗੰਨੇ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਚੜ੍ਹਾ ਦੇਵੋ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੰਨੇ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਉੱਚੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨਵੀਂ ਬਣੀ ਖਾਲ਼ੀ ਰਾਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

ਗੁੜ-ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਗਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਗੁੜ-ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪੀਲੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ। ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਇਕ ਡਰੰਮ ਗੁੜ-ਜਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹਰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਨਿੰਮ ਦਾ ਰੁੱਖ 'ਮਿਲੇਸੀਆ' ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ 'ਚ ਇਸ ਨੂੰ 'ਆਜ਼ਾਦ-ਏ-ਦਰੱਖ਼ਤ-ਏ-ਹਿੰਦ' ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ-ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦ ਰੁੱਖ।

ਪਰਾਲੀ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।।ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਡੰਗਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘਟ ਗਈ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਬਰਸੀਮ ਨਾਲ ਕੁਤਰ ਕੇ ਡੰਗਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਚਾਰੇ ਲਈ ਵਰਤ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਆਲੂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਚੰਗੇ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀ ਪੋਲੀ, ਭੁਰਭੂਰੀ ਤੇ ਕਲਰ ਰਹਿਤ ਮੈਰਾ ਤੇ ਰੇਤਲੀ ਮੈਰਾ ਜ਼ਮੀਨ ਇਸ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਢੁੱਕਵੀਂ ਹੈ।

ਅਮਰੂਦ ਤੇ ਨਿੰਬੂ ਦੇ ਬੂਟੇ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਤੇ ਬਾਕੀ ਬੂਟੇ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਫਲ ਦੇਣਾ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫਲਦਾਰ ਬੂਟੇ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ 'ਆਈ-ਹਰਿਆਲੀ ਐਪ' ਦੁਆਰਾ ਨੇੜੇ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਨਰਸਰੀਆਂ ਤੋਂ ਮੁਫ਼ਤ ਵਿਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਝੋਨੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੀ ਆਰਥਿਕਤਾ 'ਚ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਤਬਦੀਲੀ ਆਇਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਇਸ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੱਧਰ 'ਚ ਗਿਰਾਵਟ ਵਰਗੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਲਾਮਤਾਂ 'ਚ ਜਕੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ

ਖੇਤੀ ਆਮਦਨ, ਜਿਹੜੀ ਖੇਤੀ ਉਪਜ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਦੁੱਗਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਘਰੇਲੂ ਆਮਦਨ ਨੂੰ ਦੁੱਗਣਾ ਕਰਨ ਦਾ ਟੀਚਾ ਮਿੱਥਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਯੋਗ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਰੀਡਰ ਬੀਜਾਂ 'ਚ ਇਸ ਦੀ ਮੰਗ ਤੀਸਰੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਪੰਜਾਬ ਸਮੇਤ ਸਮੁੱਚੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ 'ਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਸਰਦ ਰੁੱਤ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਘਰੇਲੂ ਬਗ਼ੀਚੀ ਵਿਚ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਬਾਗ਼ਬਾਨੀ ਵਿਭਾਗ ਜਾਂ ਪੀਏਯੂ ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੋਂ ਸਬਜ਼ੀ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਕਿੱਟ ਲਿਆ ਕੇ ਬਿਜਾਈ ਕਰ ਦਿਓ। ਆਲੂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਇਹ ਢੁੱਕਵਾਂ ਸਮਾਂ ਹੈ।

ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਵਾਢੀ ਹੱਥੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਜਦ ਤੋਂ ਵਾਢੀ ਲਈ ਕੰਬਾਈਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਹੈ, ਨਾੜ ਅਤੇ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਗਈ ਹੈ।

ਜ਼ਮੀਨ ਦੀਆਂ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਖਾਦਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਵਧ ਗਈ। ਨਦੀਨਾਂ, ਕੀੜਿਆਂ ਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ 'ਚ ਵਾਧਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਨਦੀਨ ਨਾਸ਼ਕਾਂ ਤੇ ਕੀਟਨਾਸਕਾਂ ਨਾਲ ਖ਼ਰਚਿਆਂ 'ਚ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ।

ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਖ਼ਰੀਦ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਿਰਫ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ, ਸਬੰਧਤ ਮਹਿਕਮੇ ਦੇ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ। ਨਕਲਖ਼ੋਰੀ ਦੇ ਇਸ ਧੰਦੇ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਹੋਣਾ ਪਵੇਗਾ।

ਫ਼ਸਲੀ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਦਾ ਟੀਚਾ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੱਕੀ, ਨਰਮਾ, ਬਾਸਮਤੀ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਫਲ, ਦਾਲਾਂ ਤੇ ਤੇਲਬੀਜ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਰਹੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਫ਼ਸਲੀ ਜ਼ਖ਼ੀਰੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।

ਝੋਨੇ ਤੋਂ ਜਿਹੜੇ ਖੇਤ ਵਿਹਲੇ ਹੋਣ, ਉੱਥੇ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਵੱਤਰ ਹੈ ਤੇ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਬਿਨਾਂ ਵਹਾਈ ਜ਼ੀਰੋ ਟਿਲ ਡਰਿੱਲ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਕੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਰਗੇ ਪਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਜ਼ਹਿਰ ਘੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਕਾਰਨ 'ਡਾਰਕ ਜ਼ੋਨ' ਵਿਚ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ।

ਬਾਬਾ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰੁੱਖ ਉਗਾ ਕੇ ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸੁਹੱਪਣ 'ਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਉੱਥੇ ਇਹ ਰੁੱਖ ਸਾਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਪ੍ਰਵਾਅ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਹਨ।

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਅਖੌਤੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਹੋਇਆ ਖੇਤੀ ਵਿਕਾਸ ਰਾਸ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਮੁੜ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲੈਣ ਜਿਵੇਂ 50 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਪੱਤਝੜ ਰੁੱਤ ਦੇ ਕਮਾਦ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕਰਨ 'ਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਧੇਰੇ ਝਾੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਮਾਦ ਦੇ ਸਿਆੜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤੋਰੀਆ, ਮਸਰ, ਛੋਲੇ, ਮੱਕੀ, ਸਰ੍ਹੋਂ, ਆਲੂ, ਕਣਕ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਆਦਿ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕਰ ਕੇ ਵਾਧੂ ਆਮਦਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

60 ਸਾਲਾ ਸੁੱਖਰਾਮ ਪਿੰਡ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰ ਤਹਿ ਨੰਗਲ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਹ ਲਗਭਗ 30 ਸਾਲ ਤੋਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਕੋਲ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ ਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਵੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਹੈ।