ਕੁਰਬਾਨੀ ਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ

ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਜੋ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸਰਹਿੰਦ ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਂਡ ਟਰੰਕ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਜਿਉਂਦੀ ਯਾਦ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਹੈ। ਕਦੇ ਇਹ ਮੁਗ਼ਲ ਦੌਰ ਦੇ ਸਰਾਏਆਂ, ਬਾਗ਼ਾਂ ਅਤੇ ਪੁਲਾਂ ਨਾਲ ਰੌਣਕਾਂ ਵਾਲਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ; ਅੱਜ ਇਸ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਬਾਬਾ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਾਬਾ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ 1705 ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਡਿੱਗ ਹਿੰਮਤ ਨੇ ਇਸ ਭੂਗੋਲ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਰੂਪਾਂਤਰਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਕੌਮੀ ਨੈਤਿਕਤਾ ਨੂੰ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੱਤੀ।

ਸਰਹਿੰਦ ਤੋਂ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਤੱਕ

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਤੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਸਰੋਤ ਸਰਹਿੰਦ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਰ-ਏ-ਹਿੰਦ, ਟਿੰਬਰਹਿੰਦ, ਗੁਰਮੜੀ ਵਗੈਰਾ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ, ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ-ਲਾਹੌਰ ਰਾਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗ੍ਰੰਥੀ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਚੌਦਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਸੁਲਤਾਨ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗ਼ਲਕ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਕੇ ਕਿਲਾਬੰਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜਕੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਕ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾਇਆ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੋੜ ਉੱਥੇ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਹੋਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਅੱਜ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿਚ ਅਭਿਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਭਾਲੀ ਗਈ ਹੈ। 1710 ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਵੱਲੋਂ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਫ਼ਤਿਹ ਨਾਲ ਇੱਥੇ ਇਕ ਨਵੀਂ ਪਛਾਣ ਬਣੀ। ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਫਤਿਹ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਜੋ ਆਤਮਿਕ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।

ਪਵਿੱਤਰ ਕੇਂਦਰ

ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਵਸਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਦਸੰਬਰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੀ ਪ੍ਰਕਿਰਣ ਅੰਦਰ ਭੋਰਾ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਮੀਨ ਹੇਠਾਂ ਬਣਿਆ ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਕਮਰਾ ਹੈ ਵਿਚ ਉਹ ਥਾਂ ਸੰਭਾਲੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਇੱਟਾਂ ਵਿਚ ਚਿਣ ਕੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਘਟਨਾ ਜੋੜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ-ਚੱਕਰ ਦਾ ਅਹਿਮ ਪੜਾਅ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਜੋਤੀ ਸਰੂਪ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਹੈ।

ਦੀਵਾਨ ਟੋਡਰ ਮੱਲ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸੇਵਾ

ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਇੱਥੇ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਦੀਵਾਨ ਟੋਡਰ ਮੱਲ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਸੰਭਵ ਬਣਿਆ; ਉਸ ਨੇ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਮੋਹਰਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਰ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖ਼ਰੀਦੀ ਤਾਂ ਜੋ ਸੰਸਕਾਰ ਮਰਯਾਦਾ ਨਾਲ ਹੋ ਸਕੇ।ਆਮ ਖ਼ਾਸ ਬਾਗ਼ ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਹਾਨਸ਼ਾਹਾਂ ਦੇ ਬਾਗ਼-ਮਹਿਲ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਦਸਦਾ ਹੈ; ਜੋੜ ਮੇਲੇ ਦੌਰਾਨ ਇੱਥੇ ਰਾਤ ਦਾ ਲਾਈਟ-ਐਂਡ-ਸਾਊਂਡ ਸ਼ੋਅ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੋਲ ਹੀ ਰੌਜ਼ਾ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਸ਼ਖ਼ੀ ਅਹਿਮਦ ਸਰਉਦੀ (ਮੁਜੱਦਿਦ ਅਲਫ਼ ਸਾਨੀ) ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਬਹੁ-ਧਰਮੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖੀ ਬੈਠੀ ਹੈ।

ਬਲੀਦਾਨ ਦਿਵਸ ਤੇ ਵੀਰ ਬਾਲ ਦਿਵਸ

ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਯਾਦ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਤਾਬੀ ਨਹੀਂ ਇਹ ਹਰ ਸਾਲ ਸੰਗਤ, ਕੀਰਤਨ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਜਿਉਂਦੀ-ਜਾਗਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦਿਵਸ ਸਮਾਗਮਾਂ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜੋੜ ਮੇਲੇ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਡਰ ਧਰਮਾਂਧਤਾ-ਵਿਰੋਧੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਨਮਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ 26 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਵੀਰ ਬਾਲ ਦਿਵਸ ਵੱਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੇ ਅਤੁੱਲ੍ਹ ਬਲਿਦਾਨ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਤ੍ਹਾ ’ਤੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਿੰਮਤਵਾਨ, ਦਇਆਭਰੇ ਬੱਚੇ ਤੇ ਨਿਆਂਪ੍ਰਸਤ ਸਮਾਜ ਬਣਾਉਣਾ ਸਾਡੀ ਸਾਂਝੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ।

ਜਿਉਂਦੀ ਵਿਰਾਸਤ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਫ਼ਰਜ਼

ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਸਿਰਫ਼ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਨਹੀਂ; ਇਹ ਇਕ ਜਿਉਂਦਾ ਵਿਦਿਆਲੇ ਹੈ। ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਭੋਰਾ ਸਾਹਿਬ, ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ, ਠੰਢਾ ਬੁਰਜ, ਜੋਤੀ ਸਰੂਪ, ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਿੱਖ ਅਡੋਲਤ ਦੀ ਕਥਾ ਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਦਿਖ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਲੀਆਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਉਸ ਰਚਨਾਤਮਿਕ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਹੈ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਲੱਖਾਂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦਾ ਲੰਗਰ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਇਕ ਡਾਕਟਰ ਵਜੋਂ ਮੈਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਯਾਦ ਕਿਵੇਂ ਜਨ-ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰਦੀ ਹੈ। ਬਲੀਦਾਨ ਦਿਵਸ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜੋੜ ਮੇਲੇ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਕਰਤੱਵ ਦੋਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ, ਮੁਫ਼ਤ ਚਿਕਿਤਸਾ ਕੈਂਪ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਭਾਲ ਤੇ ਨਿਰਬਲਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਰਾਹੀਂ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।