ਇਸ ਹਫ਼ਤੇ ਦੀ ਪੁਸਤਕ : ਦੁੱਮਣਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਤੇ ਆਬੋ-ਹਵਾ ’ਚ ਰਾਜਨੀਤੀ

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਵਸਾਉਣ ਦਾ ਵੱਖਰਾ-ਵੱਖਰਾ ਰੋਚਕ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਵਸਾਉਣ ਨੂੰ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੋੜ੍ਹੀ ਗੱਡਣਾ ਆਖਦੇ ਸਨ। ਹਰ ਪਿੰਡ ਦੀ ਮੋੜ੍ਹੀ ਗੱਡਣ ਵੇਲੇ ਜਿਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਮੰਨ ਕੇ ਉੱਥੇ ਖੇੜਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਅੱਜ ਤੱਕ ਉਹਨਾਂ ਖੇੜਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਹੈ। ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਮੋੜ੍ਹੀ ਗੱਡਣ ਵਾਲੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਵੀ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁੱਮਣਾ ਨੇ ਖੋਜੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਦੁੱਮਣਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੱਖ ਨੂੰ ‘ਮੇਰਾ ਰੰਗਲਾ ਪਿੰਡ ਦੁੱਮਣਾ’ ਨਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਰਾਹੀਂ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਰੂਬਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਰਜ ਵਡਿਆਉਣ ਤੇ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਵਸਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਕੁਰਸੀਨਾਮਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਸਥਾਨਾ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੇ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਹੱਥਲੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਪੁਸਤਕ ਗੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਆਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਦੁੱਮਣਾ ਦਾ ਇਹ ਕਾਰਜ ਉਦੋਂ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੋੜ੍ਹੀ ਗੱਡਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਕੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਸਪੀਕਰ ਰਵੀਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਵੇਰਵਾ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਦੁੱਮਣਾ ਦੇ ਹੱਥਲੇ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹਰ ਸ਼ਖ਼ਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣ ਦੀ ਜਿਗਿਆਸਾ ਜਾਗੇਗੀ। ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਨੇ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ 1820 ਤੋਂ 1830 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀ ਮੋੜ੍ਹੀ ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਛੋਕਰਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸ਼ਖ਼ਸ ਵੱਲੋਂ ਗੱਡੀ ਗਈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਰੌਚਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਰੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਜੰਗਲ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਡੂੰਮਣੇ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਉਂ ਡੂੰਮਣੇ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਸੇਬਾ ਹੋ ਜਾਣ ’ਤੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਦੁੱਮਣਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਿਆ।

ਦੁੱਮਣਾ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਫ਼ਾਂ ਵਿਚ 1942 ਵਿਚ ਹੀ ਉੱਭਰ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਸਰਦਾਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ। ਦੁੱਮਣਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ਕਿ 1970 ਵਿਚ ਇੱਥੇ 28 ਐੱਮਐੱਲਏ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਮਗਰੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਹਿਕਾਰਤਾ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਸਨ। ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਰਵੀਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੋ ਵਾਰੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਦੁੱਮਣਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਆਬੋ ਹਵਾ ਹੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਨੇ ਸਿਰਕੱਢ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੀਡਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ, ਉੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵੀ ਬਣਾਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੁੱਮਣਾ ਦਾ ਨਾਂ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਰੋਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਸਨ, ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਦੇ ਮੁਥਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਧੀ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿੱਖਿਆ ਅਫ਼ਸਰ ਅਤੇ ਕਈ ਸਾਲ ਸਹਾਇਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ, ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸਹਾਇਕ ਗੰਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਅਤੇ ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਖੁਰਾਕ ਕੰਟਰੋਲਰ ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਿੰਡ ਦੁੱਮਣਾ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਮਾਣ ਦਵਾਇਆ।

ਲੇਖਕ ਦੀ ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ 1962 ਵਿਚ ਪਿੰਡ ਦੁੱਮਣਾ ਦਾ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ ਅੰੰਬਾਲਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਦੁੱਮਣਾ ਨੂੰ 1967 ਵਿਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ ਰੋਪੜ ਮਿਲਿਆ। ਲੇਖਕ ਨੇ ਹੱਥਲੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਰੂਪ ਨਗਰ (ਰੋਪੜ) ਹਲਕੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਮੈਂਬਰ ਲੋਕ ਸਭਾ, ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਸ਼ੂਰੂ ਕਰ ਕੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮੈਂਬਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਮਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੱਕ ਮਕੰਮਲ ਵੇਰਵਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਪਿੰਡ ਦੁੱਮਣਾ 2009 ਵਿਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

ਲੇਖਕ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਪੰਚਾਇਤ ਮੁੱਖੀ ਸਰਪੰਚ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਵੀ ਅਹਿਮ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਰਜ ਕਰਦਿਆਂ 1955 ਤੋਂ 2024 ਤੱਕ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਰਪੰਚੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੰਬਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਵਸਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਮੂਲ ਪਛਾਣ ਗੋਤ ਤੋਂ ਕਰਵਾਈ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੁੱਮਣਾ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਕੁਰਸੀਨਾਮਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਿਉਂਤਬੰਦ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਲਗਨ ਵਾਲਾ ਕਾਰਜ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਗੋਤ : ਝੋਕੇ, ਦੜੌਚ, ਪੁਨੀਆ, (ਬਸਰੇ ਵਾਲੇ) ਪੁਨੀਆ (ਨਾਭੇ ਵਾਲੇ) ਪੁਨੀਆ (ਬਰੋਟੇ ਵਾਲੇ) ਬੱਲ, ਬੈੜ, ਭਾਰਦਵਾਜ ਤੇ ਗੋਤ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲੇਖਕ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੁੱਮਣਾ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਵੀ ਅਹਿਮ ਵੇਰਵੇ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਹਨ।

ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਭਣਯੋਗ ਹੈ। ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁੱਮਣਾ ਦੇ ਹੱਥਲੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਾਰਜ ‘ਮੇਰਾ ਰੰਗਲਾ ਪਿੰਡ ਦੁੱਮਣਾ’ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕਰਨੀ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਪੁਸਤਕ ਦੇ 175 ਪੰਨੇ, ਕੀਮਤ 320/- ਰੁਪਏ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

• ਜਸਵਿੰਦਰ ਦੂਹੜਾ