ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਫੂਡ ਹੈ ਹਲਕਾ ਜ਼ਹਿਰ; ਚਿਪਸ ਤੇ ਬਿਸਕੁਟ ਕਿਵੇਂ ਵਧਾ ਰਹੇ ਹਨ ਮੋਟਾਪੇ ਸਮੇਤ 12 ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ?
ਪੈਕੇਟਬੰਦ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਭੋਜਨ (Processed Food) 'ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਦੇ ਚਲਦਿਆਂ ਅਨੇਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। 'ਦਿ ਲਾਂਸੇਟ' (The Lancet) ਦੇ ਹਾਲੀਆ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮੋਟਾਪੇ, ਟਾਈਪ-2 ਡਾਇਬੀਟੀਜ਼, ਅਤੇ ਹਾਈ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ (ਉੱਚ ਰਕਤਚਾਪ) ਬਾਰੇ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪੈਕੇਟਬੰਦ ਭੋਜਨ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਚਾਅ ਦੇ ਕੀ ਉਪਾਅ ਹਨ, ਆਓ ਜਾਣੀਏ।
Posted By Tejinder Thind
Publish Date: Wed, 26 Nov 2025 12:18 PM (IST)
Updated Date: Wed, 26 Nov 2025 01:10 PM (IST)
ਬ੍ਰਹਮਾਨੰਦ ਮਿਸ਼ਰਾ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ। ਆਧੁਨਿਕ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੇ ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਚੁਣੌਤੀ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਪਾਰ ਪਾਉਣਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਡਾਇਬੀਟੀਜ਼, ਦਿਲ (Heart), ਜਿਗਰ (Liver) ਅਤੇ ਗੁਰਦੇ (Kidney) ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। 'ਦਿ ਲਾਂਸੇਟ' (The Lancet) ਨੇ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਅਧਿਐਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹਨ: ਪਹਿਲੀ, ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਭੋਜਨ (ਅਲਟਰਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਫੂਡ) ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਨੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਸਿਹਤਮੰਦ ਭੋਜਨ ਦੇ ਵਿਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੂਜੀ, ਸਿਹਤਮੰਦ ਖੁਰਾਕ ਲਈ ਹੁਣ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨੀਤੀਗਤ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧ ਗਈ ਹੈ।
ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਸਿਹਤ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਚਿਪਸ, ਬਿਸਕੁਟ, ਪੈਕੇਜਡ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ (beverages), ਇੰਸਟੈਂਟ ਨੂਡਲਜ਼ ਵਰਗੇ ਅਨੇਕ ਅਲਟਰਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਸਾਡੀ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੋਟਾਪਾ ਅਤੇ ਡਾਇਬੀਟੀਜ਼ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਲਟਰਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਭੋਜਨ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਜ੍ਹਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਲਾਂਸੇਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਜੇਕਰ ਗੈਰ-ਸੰਚਾਰੀ ਰੋਗਾਂ (Non-communicable diseases) ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਲਟਰਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਤੁਰੰਤ ਸੁਚੇਤ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
ਅਲਟਰਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਫੂਡ ਬਾਰੇ ਜਾਣੋ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਜਿਹੇ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪ੍ਰੀਜ਼ਰਵੇਟਿਵ, ਐਡੀਟਿਵ, ਡਾਈ, ਸਵੀਟਨਰ ਅਤੇ ਇਮਲਸੀਫਾਇਰ। ਬਿਸਕੁਟ, ਪੇਸਟ੍ਰੀ, ਸਾਸ, ਇੰਸਟੈਂਟ ਸੂਪ, ਨੂਡਲਜ਼, ਆਈਸਕ੍ਰੀਮ, ਬਰੈੱਡ, ਫਿਜ਼ੀ ਡ੍ਰਿੰਕਸ (ਸੋਡਾ) ਵਰਗੇ ਅਲਟਰਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਅਨੇਕਾਂ ਸਰਵੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਹੁਣ ਫਾਈਬਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ੂਗਰ, ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਚਰਬੀ ਅਤੇ ਨਮਕ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੈਕੇਟਬੰਦ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੈਲੋਰੀ ਵਾਲੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
12 ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਅਲਟਰਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਫੂਡ
ਲਾਂਸੇਟ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇਸ ਸਮੀਖਿਆਤਮਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ 43 ਗਲੋਬਲ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ 104 ਅਧਿਐਨਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਭੋਜਨ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ 12 ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਟਾਈਪ-2 ਡਾਇਬੀਟੀਜ਼, ਕਾਰਡੀਓਵੈਸਕੁਲਰ (ਦਿਲ) ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਗੁਰਦੇ (ਕਿਡਨੀ) ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ, ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਤ ਵਰਗੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੁਝ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਚਲਦਿਆਂ ਅਲਟਰਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਪਾਉਣਾ ਲਗਭਗ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਹੀ, ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਆਲੋਚਕਾਂ ਦੀ ਮੰਨੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਤਾਂ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੂ.ਪੀ.ਐੱਫ (UPF) ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਾ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
28.6 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਭਾਰਤੀ ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਹਨ, ਆਈ.ਸੀ.ਐੱਮ.ਆਰ. ਇੰਡੀਆ ਡਾਇਬੀਟੀਜ਼ (2023) ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਮੁਤਾਬਕ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ 11.4 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਡਾਇਬੀਟੀਜ਼ ਅਤੇ 15.3 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੀ-ਡਾਇਬੀਟੀਜ਼ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। 40 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਢਿੱਡ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਚਰਬੀ ਦਾ ਜਮਾਵ (ਪੇਟ ਦਾ ਮੋਟਾਪਾ) ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਐੱਨ.ਐੱਚ.ਐੱਫ.ਐੱਸ.-5 ਵਿੱਚ 3.4 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਐੱਨ.ਐੱਚ.ਐੱਫ.ਐੱਸ.-4 ਵਿੱਚ ਇਹ ਅੰਕੜਾ 2.1 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸੀ।
ਕੈਲੋਰੀ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਣ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਧਦਾ ਅਸੰਤੁਲਨ
ਅਲਟਰਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਫੂਡ ਵਿੱਚ ਸ਼ੂਗਰ, ਚਰਬੀ ਅਤੇ ਨਮਕ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸੁਆਦ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੋਕ ਸੇਵਨ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਿਫਾਇੰਡ ਕਾਰਬ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਕਾਰਨ ਬਲੱਡ ਸ਼ੂਗਰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦਾ ਇਨਸੁਲਿਨ ਰਿਸਪਾਂਸ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਟਾਬੋਲਿਜ਼ਮ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਦੇ ਚਲਦਿਆਂ ਟਾਈਪ-2 ਡਾਇਬੀਟੀਜ਼ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਰਵਾਇਤੀ ਭਾਰਤੀ ਭੋਜਨ
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਲਟਰਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਫੂਡ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਰਵਾਇਤੀ ਭਾਰਤੀ ਭੋਜਨ ਭਾਵ ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲੈਂਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਵਾਇਤੀ ਭਾਰਤੀ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਫਾਈਬਰ ਅਤੇ ਸੂਖਮ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ (micronutrients) ਦੀ ਭਰਪੂਰਤਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਮੈਟਾਬੋਲਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।