350th Shaheedi Diwas:ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ, 9ਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਆਗਮਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ

ਜੀਐੱਸ ਸੰਧੂ, ਪੰਜਾਬੀ ਜਾਗਰਣ, ਐੱਸਏਐੱਸ ਨਗਰ : ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਐੱਸਏਐੱਸ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ’ਚ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਲਗਪਗ 15 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ-ਪਟਿਆਲਾ ਮੁੱਖ ਰੋਡ ’ਤੇ ਸਥਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾ ਸਿਰਫ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਬਲੀਦਾਨ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਧਰਮ ਤੇ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ ਅਟੱਲ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਬਲੀਦਾਨ : ਇਕ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ

ਸਾਲ 1675 ’ਚ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ’ਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਸੀਸ ਧੜ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਕੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕੀਤੀ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਵਾਰੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਹਿੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਮੰਗੀ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਭਾਈ ਲਖੀ ਸ਼ਾਹ ਵੰਜਾਰਾ ਨੇ ਇਕ ਤੂਫ਼ਾਨ ’ਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ’ਚ ਸਾੜ ਕੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ, ਜਦਕਿ ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ (ਬਾਅਦ ’ਚ ਭਾਈ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ) ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਸਿਰ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲ ਪਏ। ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਚੱਲਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਲੰਬੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਥਾਂ ’ਤੇ ਰੁਕਣਾ ਪਿਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਕ ਕੁਟੀਆ ਵੇਖੀ, ਜੋ ਮੁਸਲਿਮ ਦਰਗਾਹੀ ਸ਼ਾਹ ਫਕੀਰ ਦੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਫਕੀਰ ਦਰਗਾਹੀ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਦੱਸੀ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਫਕੀਰ ਨੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸੀਸ ਨੂੰ ਇਕ ਉੱਚੀ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਫਕੀਰ ਨੇ ਸੀਸ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠ ਕੇ ਅਰਾਧਨਾ ਕੀਤੀ। ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ ਨੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਫਕੀਰ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤ ਬਜ਼ੁਰਗ (240 ਸਾਲ ਦੇ ਲਗਪਗ) ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਚੱਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿਣ। ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਫਕੀਰ ਦਰਗਾਹੀ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੇਵਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ ਨੂੰ "ਰੰਘਰੇਟਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬੇਟਾ" ਕਹਿ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ।

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੌਰਾ

ਸਾਲ 1688 (ਕੁਝ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 1698) ’ਚ ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭੰਗਾਣੀ ਦੇ ਯੁੱਧ ’ਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਢਕੌਲੀ, ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਰੁਕੇ ਤਾਂ ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਫਕੀਰ ਦਰਗਾਹੀ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਯਾਦ ਕਰਵਾਈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਏ ਅਤੇ ਫਕੀਰ ਦਰਗਾਹੀ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਫਕੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦੇਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 40 ਦਿਨ ਹੋਰ ਰੱਬ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸੱਚਖੰਡ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਵੀ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਸੀਸ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਧਰਮਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਅਨੌਖਾ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਫਕੀਰ ਨੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸੀਸ ਦੀ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਉਪਾਸਨਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਬਾਅਦ ’ਚ ਗੁਰੂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ।

ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਵੀਰਤਾ ਭਰਪੂਰ ਹਮਲਾ

ਬਾਅਦ ’ਚ ਸਾਲ 1709 ’ਚ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਥਾਂ ’ਤੇ ਰੁਕ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਧਿਆਇਆ ਅਤੇ ਫ਼ਕੀਰ ਦਰਗਾਹੀ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿਤੀ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਨਵਾਬ ਵਜ਼ੀਰ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਇਕ ਚਿਤਾਵਨੀ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ, ਜਿਸ ’ਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੌਜ ਦੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦੀ ਵੀਰਤਾ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਤਾਕਤ ਮਿਲੀ।

ਮਹੱਤਵ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ 1695 ਤੋਂ ਜੁੜੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਧਰਮ ਸੁਤੰਤਰਤਾ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਫ਼ਕੀਰ ਦਰਗਾਹੀ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਭਗਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਹੈ, ਜੋ ਆਧੁਨਿਕ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਲੰਗਰ ਤੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।

ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਅੱਸੂ ਮਹੀਨੇ ਦੀਆਂ 21-22 ਤਰੀਕਾਂ ਨੂੰ 'ਜੋੜ ਮੇਲਾ' ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਫ਼ਕੀਰ ਦਰਗਾਹੀ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੇਲੇ ’ਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਕੀਰਤਨ ਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਇਮਾਰਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਕ ਜਿਊਂਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਬਲੀਦਾਨ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰਾ ਕਿਵੇਂ ਅਟੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।