ਸੋਨੇ ਦੀ 13 ਅਰਬ ਸਾਲ ਦੀ ਯਾਤਰਾ, ਬੜਾ ਹੀ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਤੋ ਮਨੁੱਖੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਤਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ

ਲਾਈਫਸਟਾਈਲ ਡੈਸਕ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ : ਹਾਲ ਹੀ 'ਚ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੇ ਨਵਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਬਣਾਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਇਸ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਕਮੀ ਦੇਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸੋਨੇ ਦੀ ਚਮਕ ਕਦੇ ਵੀ ਫਿੱਕੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ।

ਇਹ ਸਿਰਫ ਇਕ ਧਾਤੂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ, ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅਧਿਆਏ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣੀਏ ਕਿ ਸੋਨੇ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਕਦੋਂ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ 'ਸੋਨੇ ਦੀ ਚਿੜੀ' ਬਣਿਆ।

ਸੋਨੇ ਦਾ ਜਨਮ ਤੇ ਮੁਢਲੀ ਖੋਜ

ਭੂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੋਨਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਧਾਤੂ ਹੈ, ਜੋ ਲਗਪਗ 13 ਅਰਬ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਵੱਡੇ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਟਕਰਾਅ ਦੌਰਾਨ ਬਣੇ ਕਣਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਲਗਪਗ 4.6 ਅਰਬ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਧਰਤੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ, ਤਦੋਂ ਤੋਂ ਸੋਨਾ ਇਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਭਾਲ 4,600 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਬੁਲਗਾਰੀਆ ਦੇ ਵਰਨਾ ਨੈਕ੍ਰੋਪੋਲਿਸ 'ਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਸਰ, ਚੀਨ, ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਯੂਰਪ ਦੀਆਂ ਸੱਭਿਅਤਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ।

ਮਿਸਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਖਾਨ ਪੁਟਾਈ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ

ਮਿਸਰ 'ਚ 1900 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਸੋਨੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੂਤਨਖਾਮੁਨ ਦੇ ਦੌਰ (1332 ਈਸਾ ਪੂਰਵ) ਤਕ ਇਹ ਇਕ ਵੱਡੇ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਉਭਰਿਆ। ਨੂਬੀਆ (ਅੱਜ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਮਿਸਰ ਤੇ ਸੂਡਾਨ) ਸੋਨੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਸੀ। ਮਿਸਰ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਸਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟ੍ਰੇਡ ਐਕਸਚੇਂਜ ਕਰੰਸੀ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਅਪਣਾਇਆ।

ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਚਿੜੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ

ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਤਕ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਗ੍ਰੌਸ ਡੋਮੈਸਟਿਕ ਪ੍ਰੋਡਕਟ (GDP) 'ਚ ਹਿੱਸਾ 25% ਸੀ ਤੇ ਇਸਦੇ ਕੋਲ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੋਨੇ-ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਸਨ। ਮੁਗਲਕਾਲ 'ਚ ਖਜ਼ਾਨੇ, ਸਿੱਕੇ ਤੇ ਗਹਿਣਿਆਂ 'ਚ ਸੋਨੇ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਆਮ ਸੀ। ਇਹੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ 'ਸੋਨੇ ਦੀ ਚਿੜੀ' ਅਖਵਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ। ਪਰ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਕਾਲ 'ਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਵਿਵਸਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੋਨਾ ਯੂਰਪ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ। 1765 ਤੋਂ 1938 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਲਗਪਗ 45 ਟ੍ਰਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਮੁੱਲ ਦਾ ਧਨ ਲੈ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ 'ਚ ਸੋਨਾ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਵਰਗੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸੋਨਾ ਤੇ ਚਾਂਦੀ ਲੁੱਟਿਆ।

ਸੋਨੇ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ

ਸਾਇੰਸ 'ਚ ਸੋਨੇ ਨੂੰ 'ਨੋਬਲ ਮੈਟਲ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਆਕਸੀਜਨ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਕਦੇ ਜ਼ੰਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਇਸ ਦੀ ਕੰਡਕਟੇਬਿਲਿਟੀ ਇਸਨੂੰ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕਸ ਅਤੇ ਮੈਡੀਕਲ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਲਈ ਵੀ ਲੁੜੀਂਦੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਤਾਂ ਸੋਨੇ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ।

ਕਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਦਰਾਵਾਯੰ ਦੀ ਕੀਮਤ ਸੋਨੇ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਗੋਲਡ ਸਟੈਂਡਰਡ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ 'ਚ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਇਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਤੇ 1944 ਦੇ ਬ੍ਰੇਟਨ ਵੁਡਜ਼ ਸਮਝੌਤੇ ਅਧੀਨ ਡਾਲਰ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 1971 ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।

ਕੀਮਤਾਂ ਤੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਦਾ ਗਣਿਤ

ਅੱਜ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ 'ਚ ਮੰਗ ਤੇ ਸਪਲਾਈ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਤੈਅ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੰਡਨ ਬੁਲੀਅਨ ਮਾਰਕੀਟ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇਸ ਦੀ 'ਸਪੌਟ ਪ੍ਰਾਈਸ' ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ 'ਚ ਇੰਡੀਅਨ ਬੁਲੀਅਨ ਐਂਡ ਜਿਵੈਲਰਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਜਿਊਲਰਾਂ ਤੋਂ ਡਾਟਾ ਲੈ ਕੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸ਼ੇਅਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਿਵੇਸ਼ਕ ਸੋਨੇ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਦਲ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵਧਦੀ ਹੈ।

ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇਗੀ ਚਮਕ

ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲਾਂ 'ਚ ਸੋਨੇ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਘਟੇਗਾ ਤੇ ਮੰਗ ਵਧੇਗੀ। ਯੂਐਸ ਜਿਓਲੌਜੀਕਲ ਸਰਵੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਹੁਣ ਤਕ 1,87,000 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਸੋਨਾ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਲਗਪਗ 57,000 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਹੁਣ ਵੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਗੋਦ 'ਚ ਲੁਕਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਕੁੱਲ 2,44,000 ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਸੋਨਾ ਹੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ 'ਚ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸੋਨੇ ਦੀ ਕੀਮਤ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ 'ਚ ਵਧੇਗੀ।