ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਭੜੋਲੇ: ਕਣਕ ਸੰਭਾਲਣ ਦਾ ਦੇਸੀ ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤਰੀਕਾ

ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਪੰਜਾਬੀ ਜਾਗਰਣ ਡਡਵਿੰਡੀ : ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਤੇ ਰਵਾਇਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਲੋਪ ਹੁੰਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਅਹਿਮ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਭੜੋਲਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਣਕ ਜਾਂ ਹੋਰ ਅਨਾਜ ਲੰਮੇ ਸਮਿਆਂ ਲਈ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਸ਼ੀਨੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਇਹ ਭੜੋਲੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਆਮ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਭੜੋਲਾ ਅਨਾਜ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਢੋਲ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ-ਅੱਠਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਭੜੋਲੇ-ਭੜੋਲੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਚਾਦਰਾਂ ਤੋਂ ਬਣਾਏ ਢੋਲ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਭੜੋਲੇ-ਭੜੋਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁਣ ਲਗਪਗ ਖਤਮ ਹੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। --ਭੜੋਲਾ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ? ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਭੜੋਲੇ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਸੀ, ਮਿਹਨਤ-ਕੁਸ਼ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਮੱਗਰੀ ’ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ 1. ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਗੁੰਨਣਾ -• ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੰਗੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀ ਪੀਲੀ ਮਿੱਟੀ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।• ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਕਈ ਵਾਰ ਭੂਸੀ, ਗੋਹਾ ਤੇ ਕੁਝ ਖ਼ਾਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਾਲੀ/ਨਾੜ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁੰਨ੍ਹ ਕੇ ਭੜੋਲੇ ਦਾ ਆਧਾਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 2. ਗੋਲ ਚੱਕਰ ਬਣਾਉਣਾ -• ਜਿਥੇ ਭੜੋਲਾ ਬਣਨਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਗੋਲ ਕਰਕੇ ਬਰਾਬਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦਿਆਂ ਇਸਦੀ ਦੀਵਾਰ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।• ਦੀਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਹੱਥ ਦੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਤਜਰਬਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। 3. ਸੁਕਾਉਣਾ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਬਣਾਉਣੀ -• ਭੜੋਲਾ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਇਸਨੂੰ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਸੁੱਕਣ ਲਈ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।• ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਉੱਤੇ ਗੋਹਾ ਲਗਾ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਚੱਟਾਨ ਵਰਗੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਮਿਲਦੀ ਸੀ।• ਸੁਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਵਿਚ ਕਣਕ ਭਰੀ ਜਾਂਦੀ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਪੱਕਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। --ਭੜੋਲੇ ਦੀਆਂ ਖ਼ਾਸ ਖ਼ੂਬੀਆਂ *ਇਸ ਵਿਚ ਤਾਪਮਾਨ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। *ਕਣਕ ਨੂੰ ਨਮੀ, ਕੀੜਿਆਂ ਅਤੇ ਗੰਦਗੀ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। *ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਬਣਾਵਟ ਕਰਕੇ ਅਨਾਜ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਅਤੇ ਸੁਗੰਧੀ ਭਰਪੂਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। --ਭੜੋਲਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕਣਕ ਨੂੰ ਖਾਣ ਦੇ ਸਿਹਤ-ਲਾਭ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਭੜੋਲਿਆਂ ਦੀ ਕਣਕ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਤੰਦਰੁਸਤ ਅਨਾਜ” ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਕਈ ਸਿਹਤਮੰਦ ਕਾਰਨ ਸਨ। 1. ਰਸਾਇਣਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ -ਅੱਜ ਕੱਲ ਦੀਆਂ ਸਟੋਰੇਜ਼ ਤਕਨੀਕਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਵਾਰ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕੈਮੀਕਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਭੜੋਲਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕਣਕ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਕੈਮੀਕਲ-ਫ੍ਰੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। 2. ਪੋਸ਼ਣ ਤੱਤ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ -ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਠੰਡਕ ਅਤੇ ਹਵਾ ਰੋਕਣ ਵਾਲੀ ਬਣਾਵਟ ਕਰਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਕਣਕ ਦੇ ਮਿਨਰਲ, ਫਾਈਬਰ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਤੱਤ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਤੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। 3. ਜ਼ਾਇਕੇ ਵਾਲੀ ਤੇ ਤਾਕਤਵਰ ਰੋਟੀ -ਭੜੋਲਿਆਂ ਦੀ ਕਣਕ ਨਾਲ ਬਣੀ ਰੋਟੀ ਦਾ ਸੁਆਦ ਅਤੇ ਸੁਗੰਧ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਤੇ ਖਾਸ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਅਜਕਲ ਦੀ ਕਣਕ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਾਫ਼ੀ ਤਾਕਤਵਰ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। 4. ਹਜ਼ਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਆਸਾਨ -ਕਣਕ ਪੁਰਾਣੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਕੁਦਰਤੀ ਗਰਮੀ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਔਖੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। 5. ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਸਟੈਮਿਨਾ ਵਧਾਉਂਦੀ ਸੀ -ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇਕ ਭੇਤ ਇਹ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਖਾਣ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਕਣਕ ਵਰਤਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਐਨਰਜੀ ਮਿਲਦੀ ਸੀ। --ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਸਬਕ ਭਾਵੇਂ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨੇ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਆਸਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਪੁਰਾਣੇ ਭੜੋਲਿਆਂ ਵਰਗੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਲੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਰਹਿ ਕੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਤੰਦਰੁਸਤ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਖੁਰਾਕਾਂ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵੀ ਲੰਬੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। -- ਕੈਪਸ਼ਨ : 23ਕੇਪੀਟੀ6