ਡਿਸਕਾਊਂਟ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਠੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ਈ-ਕਾਮਰਸ ਕੰਪਨੀਆਂ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਰਹੋ

ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਡੈਸਕ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ : ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਸਕ੍ਰੀਨ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰੋਡਕਟ 'ਤੇ 70% ਦੀ ਛੂਟ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇ ਪਰ ਬਿੱਲ 'ਤੇ ਇਹ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਭਾਰਤ ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ-ਸਟਾਈਲ ਸੇਲ ਅਤੇ ਸਾਲ ਭਰ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ 'ਮੈਗਾ ਆਫਰਜ਼' ਵੱਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਰੈਗੂਲੇਟਰ, ਸਾਈਬਰ-ਸਿਕਿਓਰਿਟੀ ਫਰਮਾਂ ਅਤੇ ਖਪਤਕਾਰ ਸਮੂਹ ਸਾਰੇ ਇੱਕੋ ਸਮੱਸਿਆ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ: 'ਡਿਸਕਾਊਂਟ' ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਜਾਂ ਤਾਂ ਵਧਾਈ ਗਈ MRP, ਚੈੱਕਆਉਟ 'ਤੇ ਲੁਕਵੀਂ ਫੀਸ, ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਵਾਲੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ (ਮੈਨੀਪੁਲੇਟਿਵ ਡਿਜ਼ਾਈਨ) ਜਾਂ ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਟੌਪ ਬ੍ਰਾਂਡਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਕਲੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਭਰਮ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਠੱਗੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇਕੱਲੇ ਇਸ ਸਾਲ ਹੀ ਕੇਂਦਰੀ ਖਪਤਕਾਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਥਾਰਟੀ (CCPA) ਨੇ ਬੇਬੀ ਪ੍ਰੋਡਕਟਸ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਫਸਟਕ੍ਰਾਈ 'ਤੇ ਗਲਤ ਡ੍ਰਿੱਪ ਪ੍ਰਾਈਸਿੰਗ ਲਈ ₹2 ਲੱਖ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਲਗਾਇਆ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਈ-ਕਾਮਰਸ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਨੂੰ ਡਾਰਕ ਪੈਟਰਨ ਲਈ ਸੈਲਫ-ਆਡਿਟ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। 26 ਕੰਪਨੀਆਂ ਤੋਂ ਸੈਲਫ-ਡਿਕਲੇਰੇਸ਼ਨ ਵੀ ਲਏ ਹਨ ਜੋ 'ਡਾਰਕ ਪੈਟਰਨ ਫ੍ਰੀ' ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਆਉਣਾ ਜਾਰੀ ਹੈ।

ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਾਈਬਰ-ਸਿਕਿਓਰਿਟੀ ਫਰਮ CloudSEK ਨੇ 2,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਕਲੀ ਹਾਲੀਡੇ-ਥੀਮ ਵਾਲੀਆਂ ਸੇਲ ਸਾਈਟਸ ਨੂੰ ਫਲੈਗ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਐਮਾਜ਼ਾਨ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਗਲੋਬਲ ਬ੍ਰਾਂਡਾਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਇਹ ਕਿਉਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਮਾਇਨੇ

ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਲਈ: ਇਸ ਭਰਮ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ 'ਡੀਲਜ਼' ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨਾ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਅੰਤਿਮ ਬਿੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸਣਾ, ਜਾਂ ਕਾਰਡ ਵੇਰਵੇ ਚੁਰਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘੁਟਾਲੇ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਈਟਾਂ 'ਤੇ ਧੱਕਿਆ ਜਾਣਾ।

ਈਮਾਨਦਾਰ ਵਿਕਰੇਤਾਵਾਂ ਲਈ: ਨਕਲੀ ਡਿਸਕਾਊਂਟ ਅਤੇ ਡਾਰਕ ਪੈਟਰਨ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਅਸਲੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਠੱਗੀ

1. MRP ਗੇਮ: ਕਾਲਪਨਿਕ ਕੀਮਤਾਂ 'ਤੇ ਡਿਸਕਾਊਂਟ

ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ: ਵਧਾਈ ਗਈ MRP 'ਤੇ ਨਕਲੀ ਡਿਸਕਾਊਂਟ। ਕਿਸੇ ਪ੍ਰੋਡਕਟ ਦੀ 'ਮੂਲ' MRP ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਚਮਕਦਾਰ '40–70% OFF' ਸਟਿੱਕਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੇਚਣ ਵਾਲੀ ਕੀਮਤ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿੰਨੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋ ਜਾਂ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਉਦਾਹਰਨ:

ਪ੍ਰੀ-ਸੇਲ: ਇੱਕ ਗੈਜੇਟ ₹799 ਵਿੱਚ ਵਿਕਦਾ ਹੈ।

ਸੇਲ ਵਾਲਾ ਹਫ਼ਤਾ: MRP ਅਚਾਨਕ ₹1,999 ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, 'ਸਪੈਸ਼ਲ ਪ੍ਰਾਈਸ' ₹899 ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ '55% OFF' ਲਿਖਿਆ ਦਿਖਦਾ ਹੈ।

ਅਸਲ: ਕਾਗਜ਼ 'ਤੇ ਤੁਸੀਂ ₹1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਚਾ ਰਹੇ ਹੋ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਤੁਸੀਂ ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋ।

ਖਪਤਕਾਰ ਸਮੂਹ CUTS ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਾ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।

2. ਚੈੱਕਆਉਟ ਧੋਖਾਧੜੀ: ਡ੍ਰਿੱਪ ਪ੍ਰਾਈਸਿੰਗ ਤੇ ਲੁਕਵੀਂ ਫੀਸ

ਡ੍ਰਿੱਪ ਪ੍ਰਾਈਸਿੰਗ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਲਈ ਮਨ ਵਿੱਚ ਪੱਕਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਆਖਰੀ ਰਕਮ ਵਧਾਉਣਾ।

CCPA ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ: ਸਤੰਬਰ 2025 ਵਿੱਚ CCPA ਨੇ ਫਸਟਕ੍ਰਾਈ 'ਤੇ ਇਸੇ ਗੱਲ ਲਈ ₹2 ਲੱਖ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਲਗਾਇਆ ਸੀ: ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਨੇ ਪ੍ਰੋਡਕਟਸ ਨੂੰ 'ਸਾਰੇ ਟੈਕਸ ਮਿਲਾ ਕੇ MRP' ਵਜੋਂ ਦਿਖਾਇਆ, ਪਰ ਫਿਰ ਚੈੱਕਆਉਟ ਦੇ ਸਮੇਂ GST ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ।

ਲੁਕਵੇਂ ਚਾਰਜ: ਇਹੀ ਤਰੀਕਾ 'ਕਨਵੀਨਿਅੰਸ ਫੀਸ', 'ਹੈਂਡਲਿੰਗ ਚਾਰਜ', 'ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਫੀਸ' ਅਤੇ ਪੈਕੇਜਿੰਗ ਐਡ-ਆਨ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਦਿਖਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਆਖਰੀ ਸਟੈਪ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਮਿਲਾ ਕੇ, 'ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਡਿਸਕਾਊਂਟ' ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਡਿਸਕਾਊਂਟ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

3. ਡਾਰਕ ਪੈਟਰਨ: ਇੰਟਰਫੇਸ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ?

ਭਾਰਤ ਨੇ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ 'ਡਾਰਕ ਪੈਟਰਨ' ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਅਤੇ ਬੈਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਜਿਹੇ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਵਾਲੇ ਇੰਟਰਫੇਸ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਹਨ ਜੋ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਫ਼, ਨਿਰਪੱਖ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ।

ਖਪਤਕਾਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਐਕਟ ਦੇ ਤਹਿਤ ਜਾਰੀ 'ਡਾਰਕ ਪੈਟਰਨ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਰੈਗੂਲੇਸ਼ਨ ਲਈ ਗਾਈਡਲਾਈਨਜ਼, 2023' ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ 13 ਪੈਟਰਨ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

ਗਲਤ ਅਰਜੈਂਸੀ (False Urgency): ਨਕਲੀ ਕਾਉਂਟਡਾਉਨ ਟਾਈਮਰ ਜਾਂ 'ਸਿਰਫ਼ 2 ਬਚੇ ਹਨ' ਵਾਲੇ ਦਾਅਵੇ ਜੋ ਅਸਲੀ ਸਟਾਕ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੇ।

ਬਾਸਕੇਟ ਸਨੀਕਿੰਗ (Basket Sneaking): ਬਿਨਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਤੁਹਾਡੀ ਕਾਰਟ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਡਕਟ ਜਾਂ ਡੋਨੇਸ਼ਨ ਜੋੜਨਾ।

ਬੇਟ ਐਂਡ ਸਵਿੱਚ (Bait and Switch): ਇੱਕ ਆਫਰ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ ਦੂਜਾ ਦੇਣਾ।

ਡ੍ਰਿੱਪ ਪ੍ਰਾਈਸਿੰਗ (Drip Pricing): ਆਖਰੀ ਸਟੈਪ ਤੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਫੀਸਾਂ ਲੁਕਾਉਣਾ।

ਸਬਸਕ੍ਰਿਪਸ਼ਨ ਟਰੈਪ (Subscription Traps) ਅਤੇ ਕਨਫਰਮ ਸ਼ੇਮਿੰਗ (Confirm Shaming), ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਬਸਕ੍ਰਾਈਬਡ ਰਹਿਣ ਲਈ ਗਿਲਟ ਜਾਂ ਚਾਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ।