ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਹੈਲਥ ਸੈਂਟਰ/ਕਲੀਨਿਕ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ’ਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਲੈਬੋਰਟਰੀਆਂ ਵੀ ਦਿਨ-ਬਦਿਨ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਮਾਮ ‘ਵਿਕਾਸ’ ਦਾ ਬੋਝ ਕੌਣ ਝੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਅਹਿਮ ਸਵਾਲ ਹੈ? ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਿਸਮਾਨੀ ਸਿਹਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਾਲੀ ਸਿਹਤ ਵੀ ਵਿਗੜਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਜੋ ਸਟੇਟ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਹੈਲਥ-ਕੇਅਰ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਪਤਨ ਦੀ ਗਾਥਾ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ।

ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਅਪਰਾਧੀਕਰਨ ਰੋਕਣ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚੋਣ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਚੋਣ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਪਾਸੋਂ ਪਾਲਣਾ ਕਰਵਾਉਣੀ ਵੀ ਇਕ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਭ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਅਪਰਾਧੀਕਰਨ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਨਹੀਂ ਹਨ ਸਗੋਂ ਉਹ ਅਪਰਾਧਕ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਉਤਾਰਨ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਮੰਤਰ ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇੰਗਲੈਂਡ, ਕੈਨੇਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਹੋਰ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ’ਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਭੇਜੇ ਜਾਣ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਦੀ ਠੱਗੀ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਅਕਸਰ ਪੜ੍ਹਨ-ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਗੀਤਾ ਵਿਚ ਭਗਵਾਨ ਸ੍ਰੀਕਿਸ਼ਨ ਅਰਜਨ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਅਰਜਨ! ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਜੋ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਕ ਨਾ ਇਕ ਦਿਨ ਮੌਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਜੋ ਮਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਮੁੜ ਜਨਮ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੁੱਖ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਮਰਨ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਜਿਉਂ- ਜਿਉਂ ਚੀਨ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਤਿਉਂ- ਤਿਉਂ ਆਲਮੀ ਮੰਚ ’ਤੇ ਚੀਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਹਮਲਾਵਰ ਰੁਖ਼ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਲੈਂਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਚੀਨ ਦਾ ਇਹ ਹਮਲਾਵਰ ਰੁਖ਼ ਨਵੀਂ ਰਫ਼ਤਾਰ ਫੜ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ’ਚ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਇਹੋ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਚੀਨੀ ਵਿਵਹਾਰ ਆਮ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸ਼ਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਦਿਆਂ ਅੱਖੜਪਣ ਤੇ ਅਸੱਭਿਅਤਾ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ’ਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।

ਤਿੰਨ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਦੇਸ਼ ਪੱਧਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਜਦੋਂ ਸਿਆਸੀ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਨਾਲ ਭਵਿੱਖ ਖ਼ਤਰੇ ’ਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ 19 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਗੁਰਪੁਰਬ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਕਾਨੂੰਨ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਵੱਖ- ਵੱਖ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ, ਕਿਸਾਨ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ, ਆੜ੍ਹਤੀਆਂ ਤੇ ਮੰਡੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਮੈਂ ਜਿਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇੱਥੇ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਉਸ ਦਾ ਸਬੰਧ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਬਚਪਨ ਭੁਲਾਉਣਾ ਨਾਮੁਮਕਿਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ 1970 ਦੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਦੇ ਮੇਰੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਬਚਪਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਾਨਕੇ ਹੀ ਗੁਜ਼ਰਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ’ਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਛੁੱਟੀਆਂ ਤੇ ਸੁੱਖ-ਦੁੱਖ ਵਿਚ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨਾਲ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਡੀਜੀਪੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਆਈਪੀਐੱਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਸਤਫ਼ਾ ਦੇ ‘ਵਿਵਾਦਗ੍ਰਸਤ’ ਬਿਆਨ ਕਾਰਣ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਭਖ ਗਈ ਹੈ। ਉਂਝ ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੁਣ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਬਿਆਨ ’ਚ ਸ਼ਬਦ ‘ਹਿੰਦੂ’ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਐੱਫਆਈਆਰ ਦਾਇਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।

ਸਵੈ-ਭਰੋਸੇ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਕਲਪਨਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਵੀ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵਧਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਜ਼ਰੀਏ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੀ ਸਫਲਤਾ ਸਾਡੇ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ’ਤੇ ਟਿਕੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਆਖ਼ਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਤਕ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ? ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਛੱਡੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨੇ ਇਹੀ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਯੋਗੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚ ਦਲਿਤਾਂ-ਪੱਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।

ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਦੋਂ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਘਰੇਲੂ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪੁਰਸ਼ ਨੂੰ ਪੀੜਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਮੰਨ ਲੈਣਾ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਮਨੁੱਖ’ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਂਗ ਹੈ।

ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਚੋਣਾਂ ਉਤਸਵ ਵਾਂਗ ਆਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਹੁੰਦਿਆਂ ਸਾਰ ਸਭ ਨੂੰ ਚਾਅ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਰੰਗ-ਬਰੰਗੀਆਂ ਝੰਡੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਰੰਗ ਬਖੇਰਦੀਆਂ। ਘਰਾਂ ਦੇ ਬਨੇਰਿਆਂ ’ਤੇ ਲੱਗੇ ਝੰਡੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਤਰਜੀਹ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ। ਬੱਚੇ-ਬਜ਼ੁਰਗ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿਚ ਰੰਗੇ ਜਾਂਦੇ।

ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਖ਼ੁਸ਼ ਰਹਿਣ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਰਹੀਏ। ਸਦੀਵੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਦਿੱਵਿਆ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਪ੍ਰੇਮ ਹੈ। ਜਦ ਅਸੀਂ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਰੂਪ ’ਤੇ ਹੀ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪ੍ਰੇਮ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ।

ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਚੌਖੰਭਾ ਰਾਜ ਦਾ ਮਾਡਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਲਈ ਸਰਗਰਮੀ ਵਿਖਾਉਣੀ ਹੋਵੇਗੀ। 24 ਅਪ੍ਰੈਲ 1973 ਨੂੰ ਨੋਟੀਫਾਈ ਹੋਈ 73ਵੀਂ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਸੋਧ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਕਾਨੂੰਨ ਮੁਤਾਬਕ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ 29 ਵਿਭਾਗ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ ਪਰ ਅਜੇ ਤਕ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਹੀਂ ਨਿਭਾਈ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ‘ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਹਾ ਤਿਉਹਾਰ’ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ, ੳੇੁਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ, ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ/ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਾਨੂੰਨ 1951 ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਬਤੌਰ ਵੋਟਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀ ਮੁੱਖ ਭੁਮਿਕਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਚੋਣਾਂ ਵਾਲੇ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਕਈ ਜਗ੍ਹਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਵੀ ਆਉਣ ਲੱਗੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਿਰੋਧ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਤੇ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਵੱਲੋਂ। ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਤਾਂ ਟਿਕਟ ਦੇ ਦਾਅਵੇਦਾਰ ਹੀ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿਚ ਆ ਗਏ ਹਨ।

ਅਗਸਤ 2021 ਵਿਚ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦਾ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ’ਤੇ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉੱਥੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸਿਰਫ਼ 140 ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕਾਬੁਲ ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਸ਼ਹਿਰ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ’ਚ ਹੀ ਸਿੱਖ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ’ਚ ਜਾ ਕੇ ਵਸ ਗਏ ਹਨ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਟਿਕਾਣਾ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ।

ਮਨੁੱਖ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਜੋ ਕੁਝ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੰਤਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਮੰਤਰ ਬਹੁਤ ਸਰਲ, ਸਿੱਧੀ, ਸਹਿਜ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਭ ਨਾਲ ਰੂਹਾਨੀ ਸਾਂਝ ਹੈ। ਉਹ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਘਰ ਦੇ ਜੀਅ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਮਨੁੱਖ ਉਦੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦ ਉਹ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਭੁੱਲ ਕਰ ਬੈਠਦਾ ਹੈ। ਸਾਧਨਾ ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ‘ਸਾਧੂ’ ਧਾਤੂ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ’ਚ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਜਾਂ ਸਮੂਹਿਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਰ ਯੁੱਗ ’ਚ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਨਵੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਾਉੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਇਨਸਾਨ ਦਿਆਲੂ ਜਾਂ ਕਿਰਪਾਲੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਦੁਸ਼ਟ ਲੋਕ ਵੀ ਇਸੇ ਭੌਂ ’ਤੇ ਨੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਮੁਹੱਬਤੀ ਇਨਸਾਨ ਵੀ ਇਸੇ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਹਨ ਤੇ ਮੁਹੱਬਤੀ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ਨਫ਼ਰੀ ਅਮੂਮਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਸਾਰਿਆਂ ਰਲ ਕੇ ਖ਼ੂਬ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ। ਇਉਂ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹੀ ਬੈਠੇ ਹੋਈਏ। ਥੈਂਕਸ ਗਿਵਿੰਗ ਡੇ ਸਾਡੇ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਪੱਕਣ ’ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਥੈਂਕਸ ਡੇ ਦਿਨ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬਲੈਕ ਫਰਾਈਡੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।