ਖੇਡਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਇਸ਼ਕ ਹਨ। ਉਹ ਜਿੰਨੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਹਲ਼-ਵਾਹੀ ਕਰਦੇ ਤੇ ਜੰਗਾਂ, ਯੁੱਧਾਂ 'ਚ ਜੂਝਦੇ ਹਨ, ਓਨੇ ਹੀ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਖੇਡਦੇ ਹਨ। ਜਿੰਨੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਮੇਲੇ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਓਨੇ ਹੀ ਚਾਅ ਨਾਲ ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲੇ। ਉਹ ਮੁੱਢ ਕਦੀਮ ਤੋਂ ਜੁੱਸੇ ਤਕੜੇ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਰਹੇ ਹਨ।

ਜਮਾਤ 'ਚ ਉਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਖ਼ਸਤਾ ਹਾਲਤ ਬਲੈਕ ਬੋਰਡ ਜਿਸ 'ਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਚਾਕ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਲਿਖਦਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਪਰੋਂ ਸਕੂਲ ਦੇ ਮੇਨ ਗੇਟ 'ਤੇ ਵੱਡੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਹੋਵੇ 'ਸਮਾਰਟ ਸਕੂਲ' ਤਾਂ ਇਹ ਸਭ ਮਜ਼ਾਕ ਜਿਹਾ ਲੱਗਦੈ।

ਉੱਤਰ-ਪੂਰਵ ਵਿਚ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਤਰਮੀਮ ਬਿੱਲ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸੇ ਇਸ ਬਿੱਲ ਦੇ ਦਾਇਰੇ 'ਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।

ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇਕ ਲੰਬਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਜਾਤਾਂ-ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਾਂ-ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ-ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਰਤਾਰੇ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।

ਇਹ ਗੱਲ ਸੱਚ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਰ ਮੇਰੀ ਮਨਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਸਭ ਬੋਲੀਆਂ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ ਅਤੇ ਮਖਿਆਲ ਤੋਂ ਵੀ ਮਿੱਠੀ ਬੋਲੀ ਹੈ।

ਸਰਕਾਰ ਜੇ ਘਾਟੇ 'ਚ ਹੈ ਤਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਖ਼ਰਚੇ ਹੀ ਘਟਾ ਲਵੇ। ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਸਾਲ 'ਚ ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰ 46 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।

ਸੰਨ 1993 'ਚ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ ਸੰਤੋਸ਼ੀ ਦੀ ਫਿਲਮ ਦਾਮਿਨੀ ਆਈ ਸੀ ਜਿਸ 'ਚ ਦਾਮਿਨੀ ਆਪਣੇ ਦਿਓਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਦੀ ਹੀ ਨੌਕਰਾਣੀ ਨਾਲ ਜਬਰ-ਜਨਾਹ ਕਰਦਿਆਂ ਵੇਖ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।

ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੰਜਾਬੀ ਹਰ ਹੀਲੇ-ਵਸੀਲੇ ਵਰਤ ਕੇ, ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਪਾਕੀਜ਼ਗੀ ਨੂੰ ਖੋਰਾ ਲਾ ਕੇ, ਮਾਂ ਸਮਾਨ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਂ ਮਾਂ ਦੇ ਨੱਕ-ਕੰਨ ਦੇ ਗਹਿਣੇ ਸਭ ਵੇਚ-ਵੱਟ ਕੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਪਰਬਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਕੇ ਦੁਰਾਡੀਆਂ ਅਤੇ ਅਜਨਬੀ ਥਾਵਾਂ ਵੱਲ ਰੁਖ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ 'ਚ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਪਛਾਣ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਆਧਾਰਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਇਕ ਸੰਪੰਨ ਤੇ ਸਮਰੱਥ ਭਾਸ਼ਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪੰਜਾਬੀ ਕਈ ਪੱਧਰਾਂ 'ਤੇ ਵਿਤਕਰੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਗੁਦਾਮਾਂ ਦੀ ਭੰਡਾਰਨ ਸਮਰਥਾ ਲਗਪਗ 165 ਲੱਖ ਟਨ ਹੈ ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਰੀਬ 143 ਲੱਖ ਟਨ ਅਨਾਜ ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਅਨਾਜ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਹੀ ਤਰਪਾਲਾਂ ਨਾਲ ਢਕ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਅੰਤਰਝਾਤ ਮਾਰ ਕੇ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਮਜ਼ਹਬ ਦੇ ਪੱਕੇ ਬਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਜੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੇ ਵੀ ਪੱਕੇ ਹੋ ਜਾਈਏ ਤਾਂ ਸੋਨੇ 'ਤੇ ਸੁਹਾਗੇ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ ।

ਅੱਜ ਅਫ਼ਸੋਸ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣਾ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਸਰੇ ਘਰ ਵਸਣ ਵਾਲੀਆਂ ਲਾਡਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਸਤੇ ਦਾਜ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਦਾਜ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਡੀਆਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ...

ਇਸ ਵਿਚ ਲੋਰੀ ਦਾ ਅਲਾਪ ਵੀ ਹੈ, ਮਿਰਜ਼ੇ ਦੀ ਸੱਦ ਵੀ ਤੇ ਰਾਂਝੇ ਦੀ ਵੰਝਲੀ ਦੀ ਲੰਬੀ ਹੇਕ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਪੀਲੂ ਦੀ ਆਤਮਾ ਵੱਸਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਕਵੀ ਸ਼ਰਫ਼ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਤੇ ਨੰਦ ਲਾਲ ਨੂਰਪੁਰੀ ਦਾ ਨੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਸੂਰਮਿਆਂ ਦਾ ਲਲਕਾਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਹਾਗਣਾਂ ਦੀ ਨੱਥ ਦਾ ਮੋਤੀ ਤੇ ਵੰਗਾ...

ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਲਾਗੂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ। ਇਸ ਬਿੱਲ ਜ਼ਰੀਏ ਭਾਰਤ ਇਹ ਤੈਅ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ...

1947 ਦੀ ਵੰਡ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਜਾਨ ਦਾ ਖੌਅ ਬਣ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੋਫਾੜ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣਾ ਮੂਲ ਗਵਾ ਗਏ। 1948 ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਬਣਦੇ ਰੁਤਬੇ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ।

ਪਾਪਾ ਜੀ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਜਮਾਤਾਂ ਹੀ ਪੜ੍ਹੇ ਸਨ ਪਰ ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਂਦੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਕਾਂ 'ਚ ਪਾਈ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਦੇਖ ਲਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਸਾਰੇ ਭੈਣ -ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਜਨਮ ਤਰੀਕ ਚੰਗੀ ...

ਆਮ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਉਸ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਕੋਈ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਡਾਕਟਰ ਬਣਨ ਦਾ ਜੋ ਪੇਸ਼ਾ ਚੁਣਿਆ, ਉਸ ਤੋਂ ਇਹੋ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਤੇ ਰਹਿਮ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ।

ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਇਹ ਦੇਖਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਫੈਕਟਰੀ ਕਾਇਦੇ-ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰ ਕੇ ਨਾ ਚੱਲੇ। ਇਹ ਫੈਕਟਰੀ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਚੋਰੀ-ਛਿਪੇ ਚਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਸਗੋਂ ਇੱਥੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਪਾਅ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਤੇ...

ਮੈਂ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਪਹੇੜੀ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਤੰਦਾ ਬੱਧਾ ਵਿਖੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਹਰੇਕ ਜਮਾਤ 'ਚੋਂ ਫਸਟ ਆਇਆ ਕਰਦਾ ਸਾਂ।

ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਬਿੱਲ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਨਾ ਕਿ ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ। ਇਹ ਰਾਜਨੀਤੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।