ਸੰਪਾਦਕੀ

ਹਕੀਕੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਤਜਰਬੇ ਕਰਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਭਿਜੀਤ ਬੈਨਰਜੀ ਅਤੇ ਡੁਫਲੋ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ 'ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹਨ।

ਲੰਘਿਆ ਤਾਂ ਕੱਲ੍ਹ ਵੀ ਸਾਂ ਇਸ ਪਾਰਕ ਵਿਚੋਂ ਤੇ ਇਹ ਸਾਮਾਨ ਦਾ ਢੇਰ ਲੱਗਾ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਸੀ। ਕੋਲ ਇਕ ਟਰਾਲੀ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ ਛੋਟੀ।

ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਕਿ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਅਨਸਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਬਾਰੇ ਕੂੜ-ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਛੋਟੇ ਟਰੇਨਿੰਗ ਸਕੂਲ ਸਿਰਫ਼ ਸਫ਼ੈਦ ਹਾਥੀ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਹੈਵੀ/ਲਾਈਟ ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਲਾਇਸੈਂਸ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਾਰਥੀ ਦਾ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਕੇ ਫੋਟੋ ਕਰਵਾਉਣੀ ਅਤੇ ਟੈਸਟ ਦੇਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਪਰ ਏਜੰਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੱਡੀਆਂ ਰਕਮਾਂ ਦੇ ਕੇ ਅੱਜ ਵੀ ਲਾਇਸੈਂਸ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ।

ਹੁਣ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਦੇ ਮੇਰੀ ਦਾਰੂ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਪਵੇ ਤਾਂ ਉਹੀ ਹੌਲਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਝਟਪਟ ਆ ਕੇ ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਫੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਮੈਡਮ ਜੀ, ਰਾਮ ਸਰ ਦਾ ਵੀ ਉਹੀ ਹਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਮਰੇ 'ਚ ਵੀ ਦਾਰੂ ਪੀਂਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਹਾਲਤ ਕਾਫ਼ੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ...

ਚਲਾਨ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਵਾਹਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਪੁਲਿਸ ਵੀ ਦਬਕਾ ਵੱਧ ਮਾਰੇਗੀ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ ਵੀ ਵਧੇਗੀ। ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਮਾਰਗ 'ਤੇ 'ਟੋਲ ਪਲਾਜ਼ੇ' ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਜੋ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਏ ਉਗਰਾਹ ਰਹੇ ਹਨ।

ਉਂਜ ਤਾਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਆਸਥਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਪਰ ਖ਼ੁਸ਼-ਨਸੀਬੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਸਬੂਤ ਉਪਲਬਧ ਹਨ ਜੋ ਫ਼ੈਸਲੇ ਨੂੰ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਉਹ ਰਿਪੋਰ...

ਤੁਸੀਂ ਕਿਉਂ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਕੁੜੱਤਣ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ। ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਉਹੀ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਤੋਂ ਅੱਖ ਬਚਾ ਕੇ ਲੁਕਣਮੀਟੀ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਮੁੜ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਲਈ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਮਨ ਦੇ ਅਮੀਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵੀ ਇਕ ਖੇਡ ਹੀ ਸੀ।

ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਬਚਾਈਏ, ਭੂਤਰੇ ਹੋਏ ਅਵਾਰਾ ਪਸ਼ੂ ਹਮਲਾ ਕਰਨੋਂ ਬਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਅਤੇ ਜਾਨੋਂ ਮਾਰਨ ਤਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਇਕ ਹੀ ਦਿਨ ਵਿਚ ਦੋ ਦਿਲ ਕੰਬਾਊ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰੀਆਂ।

ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਰਹੇ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਰਾਜਨੀਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦ ਹਨ ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਰਟੀ ਕਿਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ?

ਜਦ ਤੁਰਕੀ ਅਤੇ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰ ਕੇ ਦੋਸਤਾਨਾ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਗ਼ਲਤ ਫ਼ਾਇਦਾ ਚੁੱਕਣ ਲੱਗਣ ਤਾਂ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਸ਼ਿਕੰਜਾ ਕੱਸਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਨੌਜਵਾਨੀ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਡੋਬ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿਆਸੀ ਲੋਕਾਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ, ਗ਼ਰੀਬ, ਅਨਪੜ੍ਹ ਤੇ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਵਿਚ ਇਕਾਗਰ ਚਿੱਤ ਹੋ ਕੇ ਸੋਚਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਕੌਣ ਹੋਵੇਗਾ ਸਾਡੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਖਵਾਲਾ?

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਾਹਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਫ਼ੌਜੀ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲੀ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਅਤੇ 1998 ਦੇ ਪੋਖਰਨ-2 ਪਰਮਾਣੂ ਬੰਬ ਦੀ ਪਰਖ਼ ਲਈ ਕੀਤੇ ਧਮਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।

ਕੁਝ ਵੱਡੇ ਨੇਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਵਰਤਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕੋਈ ਅਨਹੋਣੀ ਹੋਣ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।

ਜੋ ਲੋਕ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਵਧਾ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਿਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿਚ ਕੂੜ-ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਬੀਤੇ ਲਗਪਗ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਅਸ਼ਾਂਤ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਕੋਰੇ ਅਣਜਾਣ ਹਾਂ ਕਿ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ 'ਤੇ ਕਿੰਨੇ ਬੁਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਕ ਅਨੁਮਾਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰੀਕੇ ਹਫ਼ਤੇ 'ਚ 20 ਗ੍ਰਾਮ ਦੇ ਕਰੀਬ ਪਲਾਸਟਿਕ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਸਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਆਰਐੱਸਐੱਸ ਮੁਖੀ ਦੇ ਦੁਸਹਿਰੇ ਵਾਲੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੀ ਰਵਾਇਤ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਪਹਿਲੇ ਮੁਖੀ ਡਾ. ਹੇਡਗੇਵਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।

ਹਾਲਾਤ ਇਹ ਹਨ ਕਿ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਇੰਜਣ ਮੇਰੇ ਸਕੂਟਰ ਵਾਂਗ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਭਾਵ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਨਕਾਰਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ੀ ਜਿਨਪਿੰਗ ਵਿਚਾਲੇ ਗ਼ੈਰ-ਰਸਮੀ ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਫਿਲਹਾਲ ਮਤਭੇਦ ਵਾਲੇ ਮਸਲੇ ਛੱਡ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਏ ਹਨ।

ਅੱਜ ਜਦ 21ਵੀਂਂ ਸਦੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੀ ਸਦੀ ਮੰਨੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਉਦੋਂ ਸਹੀ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ।